فرّخی یزدی شاعر آزاده ای که پاک زیست (6)

حسین مسرّت

به پايتخت کيان اي خدا بود روزي

که چشم خلق نبيند گداي دست دراز؟

****

غنا با پافشاري کرد ايجاد تهي دستي

خدا ويران نمايد خانۀ سرمايه داري را »(28)

به غير از مواردي که اشاره شد و نشاني است از بائورهاي عميق فرّخي به مذهب و اصول اعتقادي آن ، ابياتي نيز درباره ائمّۀ هدي دارد و از جمله مي گويد :

صاحب الزّمان يک ره سوي مردمان بنگر

کز پي لسان گشتند جمله تابع کافر (29)

نيز فرّخي به شرع نيز اعتقادي بس محکم دارد و در جايي «خدمت به ديگران را از واجبات مي شمرد و آن را در رديف نماز و ساير فرايض دینی قرار مي دهد :

در شرع ما که خدمت خلق از فرايض است

انصاف طاعتي است که کم از نماز نيست(30)

«اين درواقع همان روح عرفاني و حقيقت جويي است که در وجود فرّخي ريشه دوانيده و برخلاف برخي نسبت به همه چيز خوشبين است و همان نيز موجب پيشرفت کارش مي گردد ، چون متّکي به خدايي است که در همه چيز و جود دارد و در همه جا ناظر اعمال بندگان است :

از راه صنم پي به صمد بردم و ديدم

مستورۀ آيينه حق ، باطل ما بود»(31)

اميد آنکه در اين مجال اندک نگارنده توانسته باشد ابهامات و اتّهامات ناروا را از دامان پاک فرّخي آزاده بزدايد و اگر توفيقي نصيب شده به واسطۀ پاکي پرونده او بوده است نه به واسطۀ کوشش هاي نگارندگان.

پاورقي

1- اسلامي ندوشن ، محمّد علي : روزها ، تهران : يزدان ، چاپ دوم 1372 ، ج 2 : 334-333.

2- رنجبر ، احمد :«هشت مقاله (اجتماعيّات در ادبيّات )، تهران : اساطير، 1372 :98.

3- رضوي ، مسعود : لحظه اي و سخني ، ديدار با سيد محمّد علي جمال زاده ، تهران : همشهري و ديدگاه ، 1373: 92.

4- سپانلو ، محمّدعلي : شهر شعر فرّخي ، تهران : علم ، 1375 : 7.

5- معتضد ، خسرو: پليس سياسي عصر بيست ساله . تهران: جانزاده ، چاپ دوم ، 1369: 455.

6- صدري نيا ، باقر : «انديشۀ عدالت اجتماعي در شعر عصر مشروطيّت » ايران فردا ، س 1 ، ش 6 (فروردين - اردبيهشت 1372) :47 .

7-مولانا ، حميد: سير ارتباطات اجتماعي درايران ، تهران : دانشکدۀ علوم ارتباطات اجتماعي ، 1358: 270-271.

8- شيفته ، نصرالله: « فرّخي يزدي ، نويسنده و شاعر انقلابي چرا و چگونه به قتل رسيد » ، دانشمند س 18 ، ش 199 (1359) :6.

9-مصدّق ، محمّد: خاطرات و تأمّلات ، به کوشش: ايرج افشار ، تهران : علمي ، چاپ چهارم ، 1365: 344.

10- بهار ، محمّدتقي: تاريخ مختصر احزاب سياسي ايران ، تهران : امير کبير ، 1363 ، ج 2 :319.

11-رزمجو ، حسين: «فرّخي يزدي ، شاعر مقاومت » سروش ، س 2، ش 68 ( 29/6/ 1359) :32.

12- سعيديان : عبدالحسين : زندگي نامۀ 101 تن از قهرمانان انقلاب خلق ايران ، تهران : مجلّۀ ميهن ، 1358 :161.

13-رضوي ، مسعود : لحظه اي و سخني ، همان، پاورقي ص 336.

14-ظفري ، ولي الله : «فرّخي يزدي » گلچرخ ، س 1 ش 3(9/7/1364) : 11 و تکرار آن در ص 10.

15-[عسکري کامران، محمّدعلي]: «فرّخي و سيد ابوالحسن حائري زاده » نداي يزد ، س 7 ،ش 259(4/9/1370) با تلخيص .

16- [-------------------] : « در حاشيۀ زندگي روزنامه نگاران يزدي » نداي يزد، س 10 ش 428 ( شهريور 1373) : .8

17- سپانلو ، محمّدعلي: شهر شعر فرّخي ، همان:11.

18- آيتي يزدي ، عبدالحسين: « فرّخي يزدي » نمکدان . س 6، ش 2 ( آذر 1320) : 10.

19- کلهر ، مهدي: « باستانگرايي در ادبيّات » ياد ، س 4 ش 10(1367):116.

20- يغمايي حبيب: « فرّخي يزدي » آينده . س 5 ، ش 4-6 (تير – شهريور 1358) : 274.

21-جلالي فتح الله : « خاطره اي از فرّخي يزدي، مدير روزنامه طوفان» در کتاب : خاطرات و اسناد : سيف الله وحيد نيا ، تهران : وحيد ، 1364. ج :235.

22-هروي ، نصيرالدّوله ، رضا: دو سال روابط محرمانۀ احمدشاه و سفارت شوروي ، به کوشش: مجيد تفرشي ، تهران : نشرتاريخ ايران ، 1372 : 72-73 با تلخيص.

23-همان :79-80 با تلخيص.

24-طوفان ، س 2 ، ش 36 (15/11/1301) :1.

25- فرّخی یزدی، محمّد: ديوان فرّخي يزدي ، به کوشش: حسين مکّي ، تهران : جاويدان ، چاپ جديد 1374: 216.

26-همان :203-204.

27-حاجي شعباني ، محمّد : «يک دسته گل کويري » 5-12 رياح ، س 1 ، ش 16(24/6/1374) تا ش 24(29/9/1374) با تلخيص زياد.

28- ظفري ولي الله ، گلچرخ ، همان :11.

29-تمامي ابيات شاهد فرّخي يزدي ، از ديوان وي به کوشش حسين مکّي برگزيده شده است.

30-رنجبر ، احمد ، اجتماعيّات در ادبيّات ، همان :104.

31- همان :112.

*همچون میرزا کوچک جنگلی

**علت فرار هم روشن است:«درسال 1309 در آستانۀ انتخابات جدید مجلس شورای ملّی،یک گروه مخفی ملیون تصمیم می گیرد شب نامه ای را در اعتراض به حکومت قلدری دربار منتشر کند، متن در خانۀ فرخیدر دربند نوشته وبه کمک خود او تکثیر و پخش می شود.چند روز بعد توطئه لو می رود.عدۀ زیادی دستگیر می شوند و فرخی نهانی به مسکو می رود»(شهر شعر فرخی: 10)

***روتشتین وزیر مختار دولت شوروی در ایران بود و همانی که در شکست انقلاب جنگل و همراهی با رضا شاه نقشی مژثر داشت.

*برگرفته از برسی های نوین تاریخی ، ش 11و12 .