استاد جانب اللّهی و خدمت به فرهنگ میبد*(2)

حسین مسرّت

• چهل گفتار در مردم‌شناسی میبد

ت‍ه‍ران‌: روش‍ن‍ان‌‏‫، ۱۳۸۳ ،وزیری، ج1 با عنوان: فرهنگ و فنآوری قنات (نقش قنات در معماری سنّتی)// تهران: گنجینۀ هنر، ۱۳۸۵،وزیری،۲۶۵ ص ، ج2 و 3 با عنوان: مردم‌شناسی اقتصادی (نظام تولید و مصرف)// تهران: سبحان نور،۱۳۹۰، ج4: با عنوان: صنایع کهن بومی و دانش عامه // تهران: گنجینۀ هنر،۱۳۹۱، ج5، با عنوان: گویش و ادبیّات عامّه// تهران : نشر هم‌پا ، ۱۳۹۳، ج 6 با عنوان: آیین‌های گذر و نظام خویشاوندی // یزد : اندیشمندان یزد، 1397 ، ج 7و8 با عنوان: مردم‌نگاری آیین‌ها و بازی‌ها.

فهرست گفتارهای دفاتر هشت گانه

دفتر اوّل ، فرهنگ و فنآوری قنات

گفتار اوّل: فنآوری حفر قنات

گفتار دوم: نظام های سنّتی سنجش زمان

گفتار سوم: مدیریّت توزیع و تقسیم آب قنات

گفتار چهارم: مدیریّت حفاظت و نگهداری قنات

گفتار پنجم: نقش قنات در معماری سنّتی

گفتار ششم: نقش قنات در ریخت‌شناسی بافت سنتی میبد

دفتر دوم و سوم، مردم‌شناسی اقتصادی

گفتار هفتم: خوراک

گفتار هشتم: پوشاک

گفتار نهم: مسکن و معماری سنّتی

گفتار دهم: معماری اماکن (اماکن عمومی، اماکن مذهبی)

گفتار یازدهم: تحلیل فضایی مسکن و فرهنگ سکونت

گفتار دوازدهم: مردم‌شناسی شهری

گفتار سیزدهم: نظام کشاورزی

گفتار چهاردهم: باغداری

گفتار پانزدهم: صنایع بومی وابسته به‌کشاورزی

گفتار شانزدهم: صنایع‌دستی وابسته به‌دامداری بومی و غیر بومی

(1- موتابی 2- قالی‌بافی)

گفتار هفدهم: سفالگری (کواره سازی، نانی‌سازی)

گفتار هیجدهم: نقش و نگارهای عامیانه

دفتر چهارم ، صنایع کهن بومی و دانش عامه

گفتار نوزدهم: صنایع کهن میبد (حرفه ها و پیشه ها)

گفتار بیستم: کویتی ها (مهاجرت و مهاجرین فصلی)

گفتار بیست و یکم: مالکیّت و حقوق عرفی

گفتار بیست و دوم: پزشکی سنّتی و عامیانه

گفتار بیست و سوم: واحدهای اندازه‌گیری، گاه‌شماری

گفتار بیست و چهارم: مکتب و مدرسه

دفتر پنجم ، گویش و ادبیّات عامه

گفتار بیست و پنجم: گویش میبد

گفتار بیست و ششم: قصّه و متل

گفتار بیست و هفتم: ضرب‌ا‌لمثل، اصطلاحات

گفتار بیست و هشتم: ترانه‌ها و ادبیّات کودک

گفتار پیوست: ساختارشناسی قصّه‌ها و ضرب‌ا‌لمثل‌ها

دفتر ششم، آیین‌های گذر و نظام خویشاوندی

گفتار بیست و نهم: تولّد

گفتار سی ام: ازدواج و طلاق

گفتار سی و یکم: نظام خویشاوندی و تبارشناسی مردم میبد

گفتار سی و دوم: مرگ و شهادت

دفتر هفتم و هشتم، مردم‌نگاری آیین‌ها و بازی‌ها

دفتر هفتم

آیین‌های ملّی و بازی‌ها

گفتار سی و سوم: آیین نوروزی و جشن‌های سال شمسی

گفتار سی و چهارم: بازی‌ها و سرگرمی‌ها

گفتار سی و پنجم: موسیقی و هنر

دفتر هشتم

آیین‌های مذهبی

گفتار سی و ششم: نمادها و نشانه‌های مذهبی

گفتار سی و هفتم: آیین‏ها و مراسم محرّم و صفر

گفتار سی و هشتم: تعزیه

گفتار سی و نهم: آیین‌های عبادی (اعیاد مذهبی، نذورات و قربانی)

گفتار چهلم: فرقه‌های مذهبی

پیوست1 ، جهان بینی

پیوست2 ، مردم‌شناسی تطبیقی میبد

پیوست3 ، بازنگری دفاتر 1 تا 6 و اصلاح لغزش‌ها

پیوست 4 ، مردم‌شناسی به‌روایت تصویر

عنوان کلّی همه جلدها، چهل گفتار درمردم شناسی میبد است و هرجلد، عنوان دومی هم دارد که موضوع ویژۀ آن جلد است.

• سفرنامۀ مردم‌شناختی سیستان و بلوچستان (‌ گذری بر قوم‌شناسی طوايف بلوچ و سيستانی)، مشهد: پاپلی، ‏‫۱۳۹۶، وزیری، ۴۲۰ ص، 2ج.

«این گزارش حاصل بیش از ۳۵ سال پژوهش میدانی از زمستان ۱۳۵۶ تا بهار ۱۳۹۱ نگارنده است که در مقاطع مختلف زمانی انجام شده است... درطول این سال‏ها سیستان و بلوچستان تغییر فاحشی کرده و این کتاب تصویر کاملی از روند این تغییر را نشان می دهد . از مزایای دیگر این کتاب این است که تقریباً همۀ استان را جز برخی قسمت‌های غربی پوشش می‏ دهد که همراه با شجره‌ نامۀ ده‌ها طایفه و اسناد تاریخی متعدّد بسیاری از نکات مردم‌شناسی تاریخی را روشن می‌سازد.»(دیباچه)

• قوم شناسی بلوچ، تهران: مؤسّسۀ آبی پارسی: انتشارات پل فیروزه‏‫ (پژوهش‌های ایران فرهنگی؛‌ ۲۰) ، 1400، رقعی، 503 ص، مصوّر، جدول، نمونه.

بلوچ ها از گروه های دیرپای ایران کهن هستند که اکنون در دو کشور ایران و پاکستان باشنده اند و به دلیل ساختار ایلیاتی دارای شعبه های گوناگونی هستند . این پژوهش در راستای این به سفارش منطقۀ آزاد تجاری صنعتی چابهار شکل گرفته است.

• قوم شناسی طوایف سیستان ، تهران آوای پارسی، 1403، وزیری، مصوّر، (زیر چاپ)

سیسستانی ها که به سکاها در تاریخ شناخته می شوند .سده هاست در کنار بلوچ ها نگهبانی از مرزهای جنوب شرقی ایران را در استنانی به نام سیستان و بلوچستان برعهده دارند.برخی از اقوام سکاها در ایران مانند اصفهان (روستای سگزی) پراکنده اند.

• مردم شناسی تطبیقی استان یزد با محوریّت شهرستان‌های بافق، تفت، مهریز، میبد و یزد ، قم: هم‌میهن‏‫، ‏‫۱۴۰۲، وزیری 2ج (460+ 456 ص) ، ‏‫مصوّر (بخشی رنگی)، جدول، نمونه.،

ج ۱. قنات و نقش اقتصادی اجتماعی آن‏‫- ج ۲. هنر، ادبیّات عامه، آیین‌ها.

نویسنده در دفتر نخست دستاورد پژوهش های خود را حوزل تاریخ و فرهنگ ونقش اقتصادی اجتماعی آن در زندگی مردم استان یزد در پازده بخش وو شمار زیادی فصل گزارش داده و به حوزه های پوشاک ومسکن و غیره هم ورود نموده است.

و در دفت ردوم به غیر از فرهنگ عامه و ادبیان آن به ایین ها و شغل ها هم پرداخته است.

در بردارندۀ مردم شناسی بیش از100 شهر و روستای استان یزد با روش مقایسه و تطبیقی است.

ب: گفتارهای میبد شناسی

«شبکه های سنّتی آبرسانی و نقش آن در مورفولوژی شهر میبد»، تحقیقات جغرافیایی،شمارۀ 5 ( تابستان 1366) : 73 - 94.

«شیوه های بهره برداری از سنگ ابزارها درصنایع سنّتی میبد» دانش های بومی ایران ، شمارۀ 1( زمستان 1390) - شماره 1 ‏: 69- 96/ شمارۀ 2 (پاییز و زمستان 1393 ): 186 -213.

« قصّۀ بچّه های میبد» (155-1 ) ،ندای یزد، س 8 ، ش 315 (4/3/71 ) تا س 11 ، ش 498 (23/11/74 ) .

«نظام تقسیم و حسابرسی و خرید و فروش آب در آبیاری سنّتی میبد»، تحقیقات جغرافیایی ، شماره 17 (تابستان 1369): 52 – 100.

« نگاهی مردم شناختی به تفسیر خواجه رشیدالدّین میبدی » یادنامۀ ابوالفضل رشیدالدین میبدی،به کوشش: یدالله جلالی پندری ، یزد : انتشارات یزد ، 1378 ، ج1: 181-189.

کتابنامه

تارنمای کتابخانۀ ملّی ایران http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/searchDF.do

پرتال جامع علوم انسانی http://ensani.ir/fa/article/author/41344

پایگاه مجلات تخصّصی نور https://www.noormags.ir/view/fa/creator/38722

جانب اللّهی فیروزآبادی، محمّدرضا: «معرّفی کتاب سفرنامۀ مردم شناختی سیستان و بلوچستان »، تارنمای بام میبد (12/9/1398).

غول آباد، دانشنامۀ یزد http://ghoolabad.com/library.asp?id=11

کارگر شورکی، محمّد: تذکرۀ مشاهیر میبد، یزد: اندیشمندان یزد، 1386: 263.

گفتگو با محمّدسعید جانب اللّهی (14/9/1398 و 12/1/1403).

ویژه نامۀ استاد محمّدسعید جانب اللّهی، فصل نامۀ فرهنگی – هنری سروآیین، س4، ش 10(پاییز 1399).

*سرو آیین، س4،ش10 (پاییز 1399): 33-39.