کاریز یزد

حسین مسرّتپژوهشگر حوزۀ یزدشناسیبه تازگی از سوی پژوهشگر ، فهرست نگار و نسخه پژوه گرامی جناب آقای دکتر حسین متقی ، عکس دست نویس سه شعر تازه یاب سرودۀ فرّخی یزدی (1265- 1318ش) از جُنگی[1] که گردآوری امیرمحمّد خان خطیب لو خمسه ای (اشرف الملک لشکر نویس)‏ (‏ ۱۲۸۵ ق -‏ 1345ش) از شاعران (با تخلص اشرف)، نویسندگان و مترجمان و از بانیان کتابخانۀ ملّی ایران که با بسیاری از بزرگان ادب مانند بدیع الزمان فروزان فر ،شیخ اورنگ و انجدانی دوست بوده و در جریان قرارداد 1919م وثوق الدوله با انگلیس از مخالفان قرارداد بوده است[2]، به دستم رسیده که نسبت به گزارش و نشر آن اقدام می شود.این سه شعر که یکی مخمّس ، یکی قطعه و دیگری قصیده هستند ، هرسه به مناسبتی ویژه سروده شدند و جالب آنکه در کامل ترین و آخرین ویرایش دیوان فرّخی یزدی که به کوشش اینجانب (نشر مولی، 1391) چاپ شده، وجود ندارد و این تازگی ندارد ، زیرا چنانکه در دیباچۀ آن دیوان نیز به گونۀ گسترده گزارش داده شد (ص چهل و هشت تا شصت و شش)، فرّخی هیچ گاه در پی گردآوری دیوان اشعارش نبوده و گاه به نخستین کسی که برمی خورده، تازه ترین سروده اش را می داده و آنچه به نام دیوان فرّخی موجود است، گردآوری و پژوهش اشعار او از درون نشریّات طوفان، طوفان هفتگی، ستارۀ شرق ، آیینۀ افکار، پیکار ، قیام (همگی از فرّخی یزدی) و دیگر نشریات سال های 1329 ق تا 1322 ش مانند مجلس (از سید محمّدحسین طباطبایی) ، اقدام (از عبّاس خلیلی) آژیر ( از سید جعفر جوادزاده مشهور به سید جعفر پیشه ‌وری) ، ایزوستیا ( از شوروی) و غیره و نیز انبوه خاطرات چاپ شده و دست نوشته ها (به ویژه از محمّدعلی عسکری کامران، محمّد گلبن و عبّاس یمینی شریف) و گفت و گوها ( به ویژه با دکتر محمود رشیقی فیروز, ...ادامه مطلب

حسین مسرّتاگر خداي به من فرصتي دهد يک روزکشم ز مرتجعين، انتقام آزادي حتّي در اوج حرمان و يأسي که در حبس و شکنجه برای او فراهم آمده است تا آنجا که در شعر فرّخي بازتاب بيروني داشته است، اتّکال به خداست که مونس تنهايي اوست:به داد من نرسد اي خدا اگر چه کسي خوشم که چون تو خداوند دادرس دارم نه تنها در حبس، بلکه در مشکل ترين شرايط ديگر حيات نيز که براي فرّخي ايجاد مي شود، او به عنايت خداوندي چشم دارد:اگر عدليّه حکم تخليّت اوّل کند اجرامن بي خانمان، آخر خداي عادلي دارم****جز ايزد پاک، حاکم عادل نيست جز موجد خاک، قاضي قابل نيست به گفتۀ آقاي محمّدعلی عسکري کامران، فرّخي مرثيه سرا بوده، منتها اين مرثيه ها در ديوان فرّخي، نشر امیرکبیر چاپ نشده است، ولی در دیوان نشر جاویدان و دیوان فرّخی به کوشش حسین مسرّت است: دو بيت از اشعار جواني فرّخي در سوگ حضرت زهرا (س) در زير مي آيد:منم آن مرغ دلخستهشکسته بال و پر بستهکه دست آسمان هر دم ز جايي مي زند سنگمهرچند در دیوان فرّخی نمونه های این شعر موجود نیست، اما رگه هاي اين شعر فرّخي به مرثيه سرايي در بیت زیر نمود دارد:دلم از اين عروسي سخت مي لرزد که قاسم همچو جنگ نينوا نزديک شد، داماد مي گردد فرّخي، ستيز دائمي خود با جبّاران و حکومت قلدر وقت را با حماسه هاي بزرگ تاريخ اسلام تداعي زيبا مي بخشد در مبارزه ای که آن ها با ستم و پليدي همچون خوارج در زمان حضرت علي (ع) دارند:نوک کلک حق نويس تيز و تند فرّخيبا طرفدار خوارج، ذوالفقاري مي کند این باور در نثر وي نيز مشخص است، از جمله در شمارۀ 37 روزنامۀ طوفان که مخاطب مستقيم وي سردار سپه است و او به رشادت افسانه وار خود مي تازد :« يا بايد , ...ادامه مطلب

حسین مسرّتبه پايتخت کيان اي خدا بود روزي که چشم خلق نبيند گداي دست دراز؟****غنا با پافشاري کرد ايجاد تهي دستيخدا ويران نمايد خانۀ سرمايه داري را »(28) به غير از مواردي که اشاره شد و نشاني است از بائورهاي عميق فرّخي به مذهب و اصول اعتقادي آن ، ابياتي نيز درباره ائمّۀ هدي دارد و از جمله مي گويد :صاحب الزّمان يک ره سوي مردمان بنگر کز پي لسان گشتند جمله تابع کافر (29) نيز فرّخي به شرع نيز اعتقادي بس محکم دارد و در جايي «خدمت به ديگران را از واجبات مي شمرد و آن را در رديف نماز و ساير فرايض دینی قرار مي دهد :در شرع ما که خدمت خلق از فرايض استانصاف طاعتي است که کم از نماز نيست(30) «اين درواقع همان روح عرفاني و حقيقت جويي است که در وجود فرّخي ريشه دوانيده و برخلاف برخي نسبت به همه چيز خوشبين است و همان نيز موجب پيشرفت کارش مي گردد ، چون متّکي به خدايي است که در همه چيز و جود دارد و در همه جا ناظر اعمال بندگان است :از راه صنم پي به صمد بردم و ديدممستورۀ آيينه حق ، باطل ما بود»(31) اميد آنکه در اين مجال اندک نگارنده توانسته باشد ابهامات و اتّهامات ناروا را از دامان پاک فرّخي آزاده بزدايد و اگر توفيقي نصيب شده به واسطۀ پاکي پرونده او بوده است نه به واسطۀ کوشش هاي نگارندگان.پاورقي1- اسلامي ندوشن ، محمّد علي : روزها ، تهران : يزدان ، چاپ دوم 1372 ، ج 2 : 334-333.2- رنجبر ، احمد :«هشت مقاله (اجتماعيّات در ادبيّات )، تهران : اساطير، 1372 :98.3- رضوي ، مسعود : لحظه اي و سخني ، ديدار با سيد محمّد علي جمال زاده ، تهران : همشهري و ديدگاه ، 1373: 92.4- سپانلو ، محمّدعلي : شهر شعر فرّخي ، تهران : علم ، 1375 : 7.5- معتضد ، خسرو: پليس سياسي عصر بيست ساله . تهران: جانزاده ، چاپ دوم, ...ادامه مطلب

حسین مسرّت شرطِ خوبی نیست تنها جانِ من، گفتارِ خوبخوبی گفتار داری، بایدت رفتارِ خوب دانی کیست پیشِ خوب و بد، در روزگار آن که می‌ماند ز کارِ خوب او آثارِ خوب (دیوان: 30( نام فرّخی همه‌جا قرین است با آثار به‌یادماندنی‌اش ازجمله روزنامهٔ طوفان و به‌واسطهٔ پیوند تنگاتنگی که زندگی‌اش با آثار و پیکار قلمی‌اش دارد، ذیل شرح زندگی او در کتاب پیشوای آزادی به آثار وی هم پرداخته‌شده، ازاین‌رو در اینجا هم فصلی را تنها برای یادآوری و بعضاً بیان برخی نکات فنّی می‌گشاییم. آثار فرّخی در اینجا به دو دستهٔ کتاب و روزنامه تقسیم‌شده است.بهره نخست: کتابدیوان نسیم آزادی نسبی‌ای که پس از رویداد سوم شهریور 1320 در سراسر ایران وزید، بسیاری را بر آن داشت تا دادِ این بیست‌ساله ستم‌بار را به هر نحوی که می‌توانند، بستانند. برخی دژخیمان را به‌پای میز محاکمه کشاندند، برخی ناگفته‌ها را در قالب خاطرات بر زبان راندند و برخی آثار چاپ‌نشده و در تنگنا مانده را به چاپ سپردند. حسین مکی نیز با اندیشه‌ای نیک، آهنگ چاپ دیوان فرّخی را در سر پروراند. دیوان فرّخی نخستین بار در همان سال 1320 به همّت وی گردآوری و چاپ شد. اگر نبود این همّت و دلاوری مکی، هیچ‌گاه معاصرین و ادب‌دوستان از شرح جانبازی‌های این عنصر پاکباختهٔ میهن آشنا نمی‌شدند. ازاین‌جهت همگان، به‌ویژه ادب‌دوستان تاریخ ادبیات معاصر تا اندازهٔ زیادی مدیون تلاش‌های وی در راه بازشناسی این شاعر دلباخته آزادی هستند. این دیوان از آن زمان تاکنون، بارها با اندازه‌های گوناگون و به‌وسیلهٔ انتشارات گوناگون، حتّی بدون نام یا با نام مستعار چاپ‌شده است؛ و در طول سال‌های 1320 تا 1378 ش هر گزیده‌ای که از اشعار فرّخی صورت گرفته و حتّی بیشتر شرح‌حال‌ها با اندک دگرگونی گزاره‌ها، تم, ...ادامه مطلب

حسین مسرّتسخت بسته  با ما چرخ، عهد سست پيمانيداده او به هر پستي، دستگاه سلطانيالخ     اين شعر، دو ويژگي بسيار مهمّ وجودي و شخصيّتي فرّخي يزدي را از همان ابتدا به نمايش مي گذارد ، يکي اعتقادات و گرايش , ...ادامه مطلب

  حسین مسرّتدر بایستگی و کارآمدی اسناد تاریخی سخن بسیار گفته شده و خواهد شد. دیگر هیچ یک از پژوهشگران معاصر نیستند که ندانند اکنون مهمترین جزء و عناصر سازندۀ کتب تاریخی، اسناد است، اسنادی که در ابتدا , ...ادامه مطلب

  (معرّفی کتاب) حسین مسرّت   فرّخی یزدی سرانجام یک رؤیای سیاسی، رضا آذری شهرضایی، تهران: شیرازه، 1381، 136 ص.   فرّخی یزدی یکی از رازآمیزترین و حادثه­سازترین چهره­های سیاسی و ادبی معاصر است. فردی که ا, ...ادامه مطلب

یاداشت :      در سفری که به کشور تاجیکستان داشتم ، به سه مجموعۀ شعر از شاعران ایران برخوردم ، نخست : گزیدۀ اشعار فروغ فرّخزاد ، دیگر : منتخب اشعار وحشی بافقی ، اثر ظاهر احراری و مهین ممد وا [ محمّدآبادی – روستایی در پیرامون شهریزد ] و سدیگر: گزیدۀ اشعار فرّخی یزدی به نام« در طلب آزادی »اثر : فیض علی, ...ادامه مطلب