کاریز یزد

حسین مسرّتکجاست گنجه و شور نظامی ما کو؟به جان این همه مجنون، هوای لیلا نیست(شعبان کرم دخت)دلبستگی و وابستگی به زاد و بوم، ریشه در رگ و پوست و خون هر انسانی دارد و چنان این دلبستگی با آدمی تنیده شده که انگار با جدایی اش روح هم از بدن جدا خواهد شد. چنانکه انسان های بی ریشه چونین اند.در این میان انسان ها بنا به جایگاه و پایگاه فرهنگی و اجتماعی خود این شوق و ذوق را هرکدام به شیوه ای با دیگران در میان می نهند، یکی با نثر، یکی با نظم، یکی با آواز، یکی با موسیقی، یکی با نقاشی و هر کسی به فراخور دانش و سواد در این راه گام می زند که در میان نثر نویسان، بی گمان نام دکتر محمّدعلی اسلامی ندوشن با نگارش چندین کتاب و د ه‌ها گفتار می درخشد.در تاریخ پرفراز و نشیب فرهنگ و ادب فارسی صدها تن به هنرپروری پرداخته اند. در این جا و به ناچار روی سخن را با سخنوران توانمند ادب فارسی می چرخانیم که آثاری در زمینۀ میهن دوستی خود آفریده اند .برخی نام ایران بسیار در اشعار شان بسامد فراوانی دارد، همچون ابوالقاسم فردوسی توسی (۳۲۹ – ۴۱۶ ق) سخنور و حماسه‌سرای ایرانی و سرایندهٔ حماسهٔ ملی ایران شاهنامه که می گوید:مرا ارج ایران بباید شناختبزرگ آنکه با نامداران بساخت...چو ایران نباشد تن من مبادبدین بوم و بر زنده یک تن میاد ....همه سر به سر تن به کشتن دهیم از آن به که کشور به دشمن دهیمدریغ است ایران که ویران شودکنام پلنگان و شیران شود(شاهنامه)از دیگر اشعاری که دربارۀ ایران سروده شده، قطعه‌ ای است از محمّدعلی بن ابی‌طالب، متخلص به حَزین لاهیجی (۱۱۰۳-۱۱۸۰ق) سخنور نامی ایران در سدۀ دوازدهم با نام «صفت ممالک بهشت نشان ایران» که چنین و به زیبایی از ایران نام برده است:بهشـتِ برین است ایران زمینبسیطش سلیمان‌ وشان را نگین کاریز یزد...ادامه مطلب

حسین مسرّت در این میانه ، یکی از بالانشینان ایران دوستی و میهن دوستی، سخنور توانا جمال‌الدین ابومحمّد الیاس متخلص به نظامی و نامور به حکیم نظامی گنجوی (۵۳۵ – ۶۰۷–۶۱۲ ق) سخنور و داستان سرای نامی فارسی‌گوی ایرانی در سدۀ ششم هجری است که او را به دلیل آفرینش سبکی نو ، پیشوای داستان‌سرایی در ادبیّات فارسی می دانند.بسیاری به پیروی از او داستان های عاشقانه سرودند و حتی برخی کوشش نمودند چون او خمسه ای داشته باشند . در شعر کمتر سخنور ایرانی پس از اوست که نامی از دلدادگانی چون فرهاد و شیرین ، خسرو و شیرین یا لیلی و مجنون نباشد. به پاس تلاش ها و کوشش های سترگ وی در پاسداشت فرهنگ و زبان فارسی در تقویم رسمی ایران روز ۲۱ اسفند را روز بزرگداشت نظامی گنجوی خوانده اند.او که در منظومۀ لیلی و مجنون[1]، خود را «دهقان فصیح پارسی‌زاد» می داند و بدان می نازد که از نژاد پارسی است ، افزون بر آنکه در بزرگ داشتن ادب فارسی نقشی بی همتا داشته ، سروده های فراوانی هم در زمینۀ ارجمندی و سترگی نام ایران دارد ، چنانکه او را می توان در ردیف شیفتگان جاوید سرزمین ایران دانست.او هماره به سرزمین مادری اش عشق می ورزد. عشقی به پایان به ایران دارد. آنجا که می گوید:«همه عالم تن است و ایران، دلنیست گوینده زین قیاس، خجلچون که ایران، دل زمین باشد دل ز تن به بود، یقین باشد(هفت پیکر[2]: 616،)مینگیز فتنه، میفروز کین خرابی میاور در ایران زمینتو را مُلکی آسوده بی داغ و رنج مکن ناسپاسی در آن مال و گنج(شرفنامه: 922)به خود نامدم سوی ایران ز رومخدایـم فرستاد از آن مرز و بوم(شرفنامه: 985)در جای دیگر از زبان دارا می گوید:ز رومی کجا خیزد آن دست زورکه کشتی برون راند از آب شور؟بشوراند اورنگ خورشید راتمنا کند جای ج کاریز یزد...ادامه مطلب

حسین مسرت از نوروز ایرانیان می‌گوید؛یکی از زیباترین سنت‌های عید نوروز را دید و بازدید از بزرگان که بهانه‌ای برای تجدید دیدارها، با خبر شدن از هم و جویای حال هم شدن بوده است، می‌خواند و می‌گوید: این سنت، انگیزه‌ای نیک و سفارش شده در ادیان گوناگون را در بردارد، هر چند که برنده اصلی در آن بچه‌ها بودند که در قالب عیدی، پول خوبی به جیب می‌زدند.به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، حسین مسرت نوروز را پیوندی میان دین اسلام و زرتشت می‌داند و در این باره می‌گوید: یکی نیت و اعتقادات قلبی‌اش را در قرآن و نهج‌البلاغه می‌گذارد و این یکی نیتش را کتاب اوستا که آن هم یک کتاب آسمانی است. ولی در عین حال هر دو برای سربلندی ایران و ایرانی بر سر یک سفره می‌نشینند و دعا می‌کنند.وی در رابطه با عید نوروز و سنت پاسداشت این عید در بین ایرانیان، بیان می‌کند: عید نوروز یکی از اعیاد بزرگ ایرانیان است که از دین زرتشت که دین ایرانیان قبل از اسلام بوده، بر جای مانده است.وی با اشاره به یگانگی اعتقادات مسلمان و زرتشتیان در عید باستانی نوروز، بیان می‌کند: یکی نیت و اعتقادات قلبی‌اش را در قرآن و نهج‌البلاغه می‌گذارد و آن یکی کتاب اوستا که آن هم یک کتاب آسمانی است ولی در عین حال هر دو برای سربلندی ایران و ایرانی بر سر یک سفره می‌نشینند و دعا می‌کنند.این پژوهشگر فرهنگی یکی از مهمترین آیین‌های قبل از فرا رسیدن عید نوروز در ایران باستان را «چهارشنبه سوری» ذکر می‌کند و می‌گوید: متاسفانه این رسم امروزه از شکل سنتی خود خارج شده و به اصطلاح تبدیل به مراسم «چهارشنبه‌سوزی» شده است.وی درباره نحوه برگزاری این مراسم در گذشته، بیان می‌کند: خیلی سال‌ها قبل، اهالی هر محله کپه‌ای از هیزم جمع می‌کردند و بعد از روشن کردن آتش، یکی کاریز یزد...ادامه مطلب

حسین مسرّت«از آتشگاه ابدی یزد»(مور: منظومۀ لالۀ رخ)[1]زرتشتیان، این باشندگان دیرپای ایران به‌ویژه یزد، پیوند دیرینه و ناگسستنی با مردم دیگر گروهای یزد دارند. چنانکه گفته‌شده نام یزد برگرفته از نام فرشته‌ای به نام یزت بوده است و این پارسایی سال‌هاست در خوی و کردار مردم این سامان روان است. زرتشتیان یزد سده‌هاست که در کنار مسلمانان و یهودیان، سازگارانه در این سرزمین زندگی می‌کنند و کارهای بس ارزنده‌ای را برای آسایش و آرامش همشهریان و هم‌میهنان خود انجام داده‌اند که شمار آن از اندازه بیرون است. ده‌ها کانون آموزشی مانند: کودکستان، دبستان و دبیرستان؛ ده‌ها آب‌انبار شهری، روستایی و بین‌راهی؛ چندین درمانگاه، بیمارستان و کتابخانه؛ بخشش زمین بوستان مارکار یا بزرگ شهر (از سوی انجمن زرتشتیان یزد به نمایندگی از انجمن زرتشتیان بمبئی)؛ دهش (وقف) آرامستان بزرگ خلد برین (از سوی اردشیر امانت و فرزندان)؛ یاری در ساخت دانشگاه بزرگ یزد (به‌ویژه دانشکدۀ منابع طبیعی) (از سوی انجمن زرتشتیان یزد و بمبئی)؛ گوشه‌ای از این تلاش‌ها و کوشش‌های دهشمندان زرتشتی یزد است. نه‌تنها زرتشتیان نیک گفتار، نیک پندار و نیک کردار در این شهر زندگی می‌کنند، بل هزاران پارسی (زرتشتی) یزدی در هندوستان و نیز شهرهای بزرگ ایران مانند: اصفهان، اهواز، تهران، شیراز و انبوهی از زردشتیان یزدی در کشورهای اروپا (به‌ویژه انگلستان، دانمارک، فرانسه، هلند)، کانادا، استرالیا، آمریکا (به‌ویژه کالیفرنیا) و پاکستان زندگی می‌کنند که بنیان‌گذار بزرگ‌ترین بنگاه‌های فرهنگی، نیکوکاری، اقتصادی، بازرگانی، کشاورزی و اجتماعی هستند که همه نشان و پسوند یزدی دارند و مایۀ سرافرازی نام یزدند و هنوز هم با دلبستگی به زادگاه خود در اندیشه آبادانی این استان کاریز یزد...ادامه مطلب

حسین مسرّتروستاى چم:جایگاه باشندگی زرتشتيان درست‏كردار با همان جامه‌های کهن سبزپوش و درخت سروى افراشته در کنار آتشکده است. پوشاک بومى در پى دگرگونی‌های زیستی اين چندساله تنها بخشى از پيرمردان و پيرزنان يزد آن‌هم در برزن‌های دور شهرها، دوستدار به پوشيدن جامۀ بومی هستند. اين ويژگى نزد گروه‌های زرتشتى و كليمى هم ديده مى‏شود. ولی زنان و دختران زرتشتى در جشن‏ها، پای‌کوبی‌ها و ديگر آئین‌ها، همگی پوشش سنّتى گل‌دار و شاد خود را مى‏پوشند كه بسيار زيباست.جایگاه‌های زیارتی:پير سبز چك‏چك (چك‏چكو): جايگاهى است بر سر راه طبس، در 48 كيلومترى يزد، ميان کوه‌های اردكان و انجيره. زرتشتيان اين جای را پير سبز مى‏خوانند، ولی به ‌شوند ريزش چکه‌های آب از شكاف کوه‌های سنگى پوشيده از سبزی به «چك‏چك» نامور است. زرتشتيان ايران و گیتی از سوم تا دهم تيرماه براى انجام آیین دينى و پخش نذری در اين جای گردآمده و شب‌ها را به روز مى‏رسانند. در کنار اين زيارتگاه، ساختمان و آب‏انبارهايى براى زیارتگران ساخته‌شده كه كهن‏ترين آب‏انبار آن از دورۀ ناصرالدّين‏شاه قاجار است. خانم مرى بويس اين زيارتگاه و چند زيارتگاه ديگر زرتشتى را كه شناسایی خواهد شد، از پرستشگاه های ناهيد برمى‏شمارد. پير هريشت: اين زيارتگاه زرتشتى در 15 كيلومترى اردكان و بر دامنۀ کوه‌های كوتاه و خشك جای دارد. جمشيد سروشيان در «فرهنگ بهدينان» به بازگفت از باورهاى زرتشتيان آورده كه اينجا، جای پنهان شدن (غیب) يكى از كنيزهاى بانو يزدگرد ساسانى بوده است. ازاین‌رو هرساله در 18 فروردين در اینجا گردآمده و به زيارت و جشن و پای‌کوبی مى‏پردازند. بناى زيارتگاه دربردارندۀ يك سراچۀ (اتاق) كوچك و پستو است. در پستو، سنگِ كوهى ديده مى‏شود كه مى‏گويند: جایگاه غيب بانو ا کاریز یزد...ادامه مطلب

حسین مسرّتاین فهرست برآیند ( 133 گفتار) در طول چند سال گفت و گوها و نوشته های این جانب با خبرنگاران خبرگزاری ایسنای مرکز یزد در بارۀ زندگی، آثار و خدمات نام آوران و بزرگان استان یزد از سال 1384تاکنون است. به غیر از چند مورد بقیه گفت و گوها با آقای حمیدرضا دهقان انجام شده است. «[آذر یزدی]»ایسنای یزد (1384).«آذر یزدی، بنیانگذار رویکردی نو در ادبیّات کودکان و نوجوانان ایران» (گفت‌وگو)ایسنای یزد (1/3/1400).«آرامگاه نخستین شاعر سیاسی سرای یزدی نیازمند سازماندهی است»( گفت وگو)ایسنای یزد (4/8/1398) (شارق یزدی).«آقا رضا سعیدی از مشاهیر یزدی نشر کتاب ایران »( گفت وگو)ایسنای یزد (22/1/1401).«آقای پوستر ایران، هنرمندی شایسته و نگارگری خودساخته» (گفت و گو)ایسنای یزد (14/7/1401) (محمّدعلی حدت).«آنگاه که ردیف شور از حرکت ایستاد» (گفت و گو)ایسنای یزد (12/7/1400) (مهدی ناظمی)«آیین پاسداشت از نیم‌قرن خدمات فرهنگی حسین بشارت»ایسنای یزد (5/9/1395).«ابوالفضل رشیدالدّین میبدی» ایسنای یزد (؟؟؟).«اردشیر خاضع از مشاهیر نامی یزد در هندوستان»( گفت وگو)ایسنای یزد (19/2/1399).«از تحول در صنعت نساجی یزد تا تربیت مروّجان علوم اسلامی»( گفت وگو)ایسنای یزد (28/5/1402).( سید احمد اخوان دستمالچی)«از خراسان تا حافظیۀ شیراز، روایت زندگی نیای خاندان نوّاب های یزد»(گفت و گو)ایسنای یزد (15/6/1400) (کوکب یزدی).«از ریاست دانشگاه یزد تا معاونت یونسکو»ایسنای مرکز یزد (23/1/1401) (دکتر محمّدعلی وحدت زاد)«از موقوفات گلشن تا گنج پنهان در خانه پدری، گذری بر زندگی بانوی خیر یزدی» ( گفت وگو)ایسنای یزد (26/6/1402) (بی‌بی فاطمه گلشن)«از نیم‌قرن تلاش علمی و فرهنگی استاد عبدالعظیم پویا تقدیر می‌شود»(گفت‌وگو)ایسنای یزد (مهر 139 کاریز یزد...ادامه مطلب

حسین مسرّت «حسین مسرّت» پژوهشگر عرصۀ میراث فرهنگی ، یلدا به معنای تولد خورشید را یکی از آیین‌های ویژۀ فرهنگ کهن یزدی‌ها دانست و اظهار كرد: شب یلدا در ایران باستان، سابقه‌ای چندین هزارساله دارد و این مهم به زندگی کشاورزی و دام‌پروری مردم در آن زمان برمی‌گردد. وی افزود: ازآنجاکه شب یلدا به‌عنوان نماد پلیدی در مردم رایج بوده است، ایرانیان باستان در این شب، گرد هم می‌آمدند تا پلیدهای شب را از بین ببرند. مسرّت با بیان اینکه مردم در گذشته‌های دور در شب یلدا با روشن كردن آتش، دورهم جمع می‌شدند، با این باور که آتش، سبب دوری پلیدی و دیو می‌شود؛ تصریح کرد: هندوانه از میوه‌های خوش‌نام و خاصّ شب یلدا است و مردم معتقدند که خوردن هندوانه در این شب، تا پایان سال، آن‌ها را از ابتلا به بیماری ایمن می‌سازد از منظر دیگر انار نیز به‌عنوان یکی از میوه‌های سرشناس شب یلدا این باور را به وجود آورده که دانه‌دانه بودن آن سبب با بركت شدن سال می‌شود. وی شب یلدای ایرانیان را مراسمی مشترک بین دیگر ادیان ایرانیان عنوان کرد و گفت: این جشن با پیشینۀ چندین هزارساله به زندگی کشاورزی و دام‌پروری مردم در دوران باستان برمی‌گردد و از آداب‌ورسوم ایرانیان پیش از اشو زرتشت، در دوران پیامبری وی و پس‌ازآن محسوب می‌شود. به گونه که اعتقاداتی نسبت به انواع خوردنی‌ها، آجیل‌ها و حتّی تنقلات و خوردنی‌های زرتشتیان و مسلمانان در شب چله را در بردارد. این پژوهشگر یزدی، تغییر نام این جشن و دورهم از چله به یلدا را تغییری ناشی از گذر زمان عنوان کرد و افزود: این جشن بیشتر با عنوان شب چلّه شناخته می‌شد و افراد خانواده به خانۀ پدربزرگ یا مادربزرگ می‌رفتند، همه زیر کرسی جمع می‌شدند و میوه‌های فصل مانند انار و به در سف کاریز یزد...ادامه مطلب

حسین مسرّتگویا برخی ذاتاً پژوهشگر به دنیا می آیند . هرچند سخنِ درستی نیست، امّا برخی از پژوهشگران کوشا و توانا مانند: استاد ایرج افشار ،استاد مرتضی فرهادی، استاد ابوالقاسم انجوی شیرازی و استاد محمّدسعید جانب اللّهی را که می بینید، به این سخن می رسید .آنان چنان روشمند، زیبا و استادانه به کار می پردازند که انگار از خُردی زیر دست استادی زبر دست، کرشمه های کار پژوهش را فرا گرفته اند. سال هاست که استاد جانب اللّهی بی هیچ چشمم داشتی ، فقط از روی عشق و علاقه به زاد و بوم و فرهنگ خود، خالصانه به پژوهش و گردآوری در فرهنگ و آیین های کهن دیار میبد که سر به آبشخور چندین هزارساله دارد، سرگرم است و آن ها را به آسانی در دسترس همگان می گذارد، گواه این سخن، ایجاد چند وبلاگ ، کانال و گروه در فضای مجازی در زمینۀ انسان شناسی و مردم شناسی دیار میبد است. یادم می آید سال 1384 که وبلاگ «کاریز یزد» را راه اندازی کردم و در آن به بازنشر مطالبم می پرداختم ، دوستی از راه خیرخواهی گفت: گفتارهای خود را که در وبلاگ می گذاری، برخی به آسانی متن آن را برمی دارند و به نام خود در جایی درج می کنند و یا دانشجویان حاضرخور که اکنون همه به «کپی، پیست» روی آورده اند، آن را به استاد ارائه می دهند . گفتم: مگر هدف ما نشر فرهنگ نیست؟ چرا به دلیل آن چند نفر، این کاررا تعطیل کنیم . وقتی به پژوهش های جامع استاد جانب اللّهی در گروه های تلگرامی و بلاگ های: «قصّه بچّه های میبد»، «انسان شناسی یزد»، «میبد شناسی»،«هزار نکته مردم شناسی از هزارنقطۀ ایران»،«قنات شناسی» می نگرم و این همه پژوهش را می بینم ،به این نکته پی می برم که مطالب من در برابر انبوه مطالب استاد و گذشت او، هیچ است .هربار که دفتری از کتاب های «چهل گفتار در مردم شناس کاریز یزد...ادامه مطلب

حسین مسرّتچهل گفتار در مردم‌شناسی میبدت‍ه‍ران‌: روش‍ن‍ان‌‏‫، ۱۳۸۳ ،وزیری، ج1 با عنوان: فرهنگ و فنآوری قنات (نقش قنات در معماری سنّتی)// تهران: گنجینۀ هنر، ۱۳۸۵،وزیری،۲۶۵ ص ، ج2 و 3 با عنوان: مردم‌شناسی اقتصادی (نظام تولید و مصرف)// تهران: سبحان نور،۱۳۹۰، ج4: با عنوان: صنایع کهن بومی و دانش عامه // تهران: گنجینۀ هنر،۱۳۹۱، ج5، با عنوان: گویش و ادبیّات عامّه// تهران : نشر هم‌پا ، ۱۳۹۳، ج 6 با عنوان: آیین‌های گذر و نظام خویشاوندی // یزد : اندیشمندان یزد، 1397 ، ج 7و8 با عنوان: مردم‌نگاری آیین‌ها و بازی‌ها.فهرست گفتارهای دفاتر هشت گانهدفتر اوّل ، فرهنگ و فنآوری قناتگفتار اوّل: فنآوری حفر قنات گفتار دوم: نظام های سنّتی سنجش زمان گفتار سوم: مدیریّت توزیع و تقسیم آب قنات گفتار چهارم: مدیریّت حفاظت و نگهداری قنات گفتار پنجم: نقش قنات در معماری سنّتی گفتار ششم: نقش قنات در ریخت‌شناسی بافت سنتی میبد دفتر دوم و سوم، مردم‌شناسی اقتصادی گفتار هفتم: خوراک گفتار هشتم: پوشاک گفتار نهم: مسکن و معماری سنّتی گفتار دهم: معماری اماکن (اماکن عمومی، اماکن مذهبی) گفتار یازدهم: تحلیل فضایی مسکن و فرهنگ سکونت گفتار دوازدهم: مردم‌شناسی شهری گفتار سیزدهم: نظام کشاورزی گفتار چهاردهم: باغداری گفتار پانزدهم: صنایع بومی وابسته به‌کشاورزی گفتار شانزدهم: صنایع‌دستی وابسته به‌دامداری بومی و غیر بومی (1- موتابی 2- قالی‌بافی)گفتار هفدهم: سفالگری (کواره سازی، نانی‌سازی) گفتار هیجدهم: نقش و نگارهای عامیانه دفتر چهارم ، صنایع کهن بومی و دانش عامه گفتار نوزدهم: صنایع کهن میبد (حرفه ها و پیشه ها) گفتار بیستم: کویتی ها (مهاجرت و مهاجرین فصلی) گفتار بیست و یکم: مالکیّت و حقوق عرفی گفتار بیست و دوم: پزشکی سنّتی و عامیانه کاریز یزد...ادامه مطلب

حسین مسرّتبزم چَخ ریسون (فرهنگ عامّۀ روستای حسین آباد رُستاق یزد) : حبیب الله رضایی، با مقدّمۀ سید محمود الهام بخش، یزد: علم نوین، 1400- 1401، وزیری، مصوّر، بخش رنگی، 3 ج، 1716 ص.نگارش کتاب در بارۀ سرزمین ها ، ایالت ها و شهرها، پیشینه ای دراز دامن در ایران و از جمله یزد دارد که بیشتر دربردارندۀ پیشینۀ تاریخی و جغرافیایی ، زندگی نامۀ بزرگان و تا اندازه ای تاریخ اجتماعی هر دیار است و نخستین کتاب شناخته شدۀ یزد در این زمینه ، «تاریخ یزد» نگارش جعفر بن محمّد بن حسن جعفری در سدۀ نهم قمری است (به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1338) و تقریباً و به گونۀ بنیادی از زمان پهلوی دوم وهمزمان با رشد مطالعات اجتماعی و بنیان بنگاه ها و گسترش رشته های دانشگاهی در زمینه های تاریخ ، جغرافیا، مردم شناسی، شهرشناسی، جامعه شناسی و غیره در این زمینه، کتاب هایی با محتوای تاریخ اجتماعی، فرهنگی، جغرافیای شهری و اجتماعی، آداب و رسوم، فرهنگ مردم، باور ها و صنایع بومی و دیگر مقوله ها همراه بود و همپای نگارش کتاب و مقاله ، یایان نامه هایی هم در این زمینه نوشته شد. نخستین کتابی که با این رویکرد در استان یزد چاپ شد، کتاب بلوک میبد (تهران: چکیده، 1357)، نگارش و گردآوری محمود حیدریه زاده (دکتر محمود کویر کنونی) بود و پس از آن تاکنون و در سال های گذشته تقریباً برای بسیاری از شهرها ، بخش ها و روستاهای یزد این تک نگاری ها با نام های گوناگون سیمای...؛ با من به... بیایید ؛ فرهنگ عامّه و نام هایی دیگر چاپ شد که برشمردن آن از حوصلۀ این گفتار بیرون است و برخی از آن ها در شماره های گوناگون جهان کتاب از سوی نگارنده شناسایی شده اند.تازه ترین کتابی که در فروردین 1402 به دست خوانندگان یزدی رسیده، دفتر س کاریز یزد...ادامه مطلب