فرّخی یزدی شاعر آزاده ای که پاک زیست (5)

حسین مسرّت

اگر خداي به من فرصتي دهد يک روز

کشم ز مرتجعين، انتقام آزادي

حتّي در اوج حرمان و يأسي که در حبس و شکنجه برای او فراهم آمده است تا آنجا که در شعر فرّخي بازتاب بيروني داشته است، اتّکال به خداست که مونس تنهايي اوست:

به داد من نرسد اي خدا اگر چه کسي

خوشم که چون تو خداوند دادرس دارم

نه تنها در حبس، بلکه در مشکل ترين شرايط ديگر حيات نيز که براي فرّخي ايجاد مي شود، او به عنايت خداوندي چشم دارد:

اگر عدليّه حکم تخليّت اوّل کند اجرا

من بي خانمان، آخر خداي عادلي دارم

****

جز ايزد پاک، حاکم عادل نيست

جز موجد خاک، قاضي قابل نيست

به گفتۀ آقاي محمّدعلی عسکري کامران، فرّخي مرثيه سرا بوده، منتها اين مرثيه ها در ديوان فرّخي، نشر امیرکبیر چاپ نشده است، ولی در دیوان نشر جاویدان و دیوان فرّخی به کوشش حسین مسرّت است: دو بيت از اشعار جواني فرّخي در سوگ حضرت زهرا (س) در زير مي آيد:

منم آن مرغ دلخسته

شکسته بال و پر بسته

که دست آسمان هر دم

ز جايي مي زند سنگم

هرچند در دیوان فرّخی نمونه های این شعر موجود نیست، اما رگه هاي اين شعر فرّخي به مرثيه سرايي در بیت زیر نمود دارد:

دلم از اين عروسي سخت مي لرزد که قاسم هم

چو جنگ نينوا نزديک شد، داماد مي گردد

فرّخي، ستيز دائمي خود با جبّاران و حکومت قلدر وقت را با حماسه هاي بزرگ تاريخ اسلام تداعي زيبا مي بخشد در مبارزه ای که آن ها با ستم و پليدي همچون خوارج در زمان حضرت علي (ع) دارند:

نوک کلک حق نويس تيز و تند فرّخي

با طرفدار خوارج، ذوالفقاري مي کند

این باور در نثر وي نيز مشخص است، از جمله در شمارۀ 37 روزنامۀ طوفان که مخاطب مستقيم وي سردار سپه است و او به رشادت افسانه وار خود مي تازد :« يا بايد مانند قائدين شجاع و فداکار اسلام (حسين (ع) و مصعب بن زبير) با يقين به مرگ و مغلوبيّت، دامن شهامت و جانبازي به کمر استوار نموده، با ايستادگي و مقاومت در برابر ابوالهول خودسري و ارتجاع، سعادت و افتخار ابدي را در ريزش خون بي گناه خويش مشاهده نمود ، يا اينکه ...»

زبان شعري فرخي حتّي در مواردي به زبان عرفاني ناب مي رسد :

فرّخي از بندگي لاف خداوندي زند

گرچه مي داند که مردان خدا را لاف نيست

****

چون به باطن در جهان نبود وجودي غير حق

حق بود آن هم که در ظاهر به باطل مي رود

يارب اين مقتول عشق از چيست کز راه وفا

سر به کف گرفته استقبال قاتل مي رود؟

****

ما مست و خراب از مي صهباي الستيم

خمخانه تهي کرده و افتاده و مستيم

با طرّۀ دلبند تو کرديم چو پيوند

پيوند زهر محرم و بيگانه گسستيم

****

آن روز که در عرض و سما هيچ نبود

جز طاعت حق مرام ما هيچ نبود

ما راهرو طریق عرفان بودم

آن روز که نام رهنما هیچ نبود

فرّخي مسلمان زاده اي است که مبارزاتش ريشه در ايمان و اعتقاد مذهبي وي دارد. او سمبل وطن پرستاني است که با شدّت با استيلاي بيگانه و بيگانه پرستان داخلي مخالف است و علي رغم روشن بدون چنين آثار و مشخّصه هايي ملاحظه مي شود که حتّي درمواردي يکتاپرستي وي نيز زير سوال برده شده است. به نظر مي رسد مجموعه اي از عوامل دست به دست هم داده تا چنين طرز تفکّري را موجب شود .

برخي از اين عوامل مسلماً ناشي از تنگناهايي است که رژيم سلطه گر وقت براي گمراه کردن اذهان عمومي به کار گرفته است . به ياد آوريم که زمان يکي از تاريک ترين و سياه ترين ادوار تاريخي است که بر اين ملّت گذشته است . بديهي است که در چنين شرايطي عکس العمل حکومت براي ارعاب مردم تنها به خاک و خون کشيدن و يا دربند کردن چهره هاي شاخص و مبارز خلاصه نمي شود، بلکه اين همه تنها گوشه اي از چهره هاي حکومت های سلطه گر و جبّار است .

شايعه نيز با تمام عامل های حساب شدۀ خود، ترفندي است که به کار گرفته مي شود و قلم نيز در دست خصم دون بدتر از تيغ در دست زنگي مست عمل مي نمايد. هر آنچه درتوان باشد، براي به نام کردن چهره هاي مخالف به کار گرفته مي شود؛ و اين عاملي است که فرّخي را بعد از مرگ نيز رها نساخته است . آيا مي توان از تاثير چنين عواملي به سادگي گذشت ، آن هم براي کسي که نه تنها از آن همه زور و جبر و فشار و شکنجه و در به دري نهراسيده، بلکه خود به استقبال آن مي رود ».(27)

ذکر و ياد خداوند در اشعار فرّخي يزدي حضوري پيوسته دارد ، هرگاه سخن از ستم مي شود، خدا را مي خواند و ستمکاران را از روز قيامت مي ترساند. چنانکه دکتر ولي الله ظفري هم به درستي در اين باره مي نويسد:« متهم به کمونيست بودن کردنش ، امّا او خدا را از ياد نبرد :

گره گشا نبود فکر اين وکيل و وزير

مگر تو چاره کني اي خداي بنده نواز

****

خير در جنس بشر نيست خدايا رحم کن

اين بشر را که براي خير خود شر مي کند

****

تا به کي ارباب، يارب بر خلاف بندگي

چون خدايان بردهاقين کردگاري مي کنند؟