دبستان خدادادی خرّمشاه یزد آرزوی بر دل ماندۀ آذر یزدی*

در پس‌کوچه‌های باریک و پیچ‌درپیچ برزن خرّمشاه یزد که شمار فراوانی از همشهریان خوب و خونگرم زرتشتی بزدی باشندۀ آن هستند، دبستانی کهن و تاریخی برجای‌مانده که سال‌ها جای دانش‌اندوزی کودکان زرتشتی دیه‌های: اهرستان، خیرآباد، کوچه بیوک، آبشاهی (نعیم‌آباد)، قاسم‌آباد و محمّدآباد بود. (1) ساختمانی که در آبان 1268 خورشیدی در زمان ناصرالدّین شاه قاجار، بنیان گشته و روزگاری 130 ساله دارد.

با راهنمایی و همراهی نویسندگان کتاب نامور «تاریخ ادبیّات کودکان ایران»، آقای محمّد هادی محمّدی و خانم‌ها: زهرۀ قائینی و فرزانۀ طاهری و نیز آقای اسدالله شکرانه، مدیر بنیاد آذر یزدی و گروهی از هموندان (اعضا) بنیاد فرهنگی گرامی، از این دبستان که ساختمان آن کم‌وبیش هنوز سرپا و استوار است، ولی بی‌گمان دیری نخواهد کشید که از گزند باد و باران فرو خواهد پاشید، دیدار شد. در گوشه و کنار اتاق‌های این دبستان، کتاب‌های درسی سال‌های دور، نیمکت‌های موریانه خورده و یادگاری‌های دانش‌آموزانی که اکنون نواده‌های آنان سرگرم آموزش هستند، به چشم می‌خورد. در درون منبع آب وابسته به چاه ژرف این دبستان، انبوه بُراده‌های کاغذ موریانه خورده کتاب‌های درسی دیده می‌شود و بر دیوار دفتر بزرگ دبستان، نوشته‌هایی از اوستا و گات‌ها بر برگ‌های مقوّا جای دارد که دانش آموزان را به گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک و راه راست رهنمون می‌شود.

ولی آنچه انگیزۀ کشانده شدن این گروه، در بامداد یکی از روزهای بهاری 1391 بدین جایگاه شد، برمی‌گردد به گفتگویی که چندین سال پیش آقای محمّدهادی محمّدی با زنده‌یاد مهدی آذر یزدی، داستان نویس نامی کودکان در یزد با او انجام داده و آذر گفته بود: در کودکی هرروز که از کنار این دبستان می‌گذشته، آهی می‌کشیده و می‌گفته: می‌شود یک روز من هم در اینجا درس بخوانم؟ و ای‌بسا آرزو که خاک شده. آذر نه‌تنها در این دبستان، بلکه در درازای زندگی 88 ساله‌اش، هیچ‌گاه پایش به هیچ آموزشگاهی باز نشد. ولی خود، درس‌آموز صد مدّرس شد!

با یادآوری آقای محمّدی آگاه شدم که این دبستان، سنگ‌نبشته‌ای تاریخی داشته که به سفارش وی در خانۀ یکی از زرتشتیان همان برزن به نام آقای بهرام بهمردی جای‌داده شده، ازاین‌رو با راهنمایی فرزند آقای اردشیر نابکی که کلیددار این دبستان است، راهی خانۀ آقای بهمردی شدیم و او با گشاده‌رویی، سنگ تاریخ شکسته و دوپاره شدۀ دبستان را برای ما آورد. چون نوشته‌های این سنگ‌نبشته در جایی تاکنون نیامده است، برای ثبت در تاریخ، رونوشتی از آن نوشته در اینجا می‌آید تا کوشش کسانی که در آن سال‌های سختی و دشواری برای پرورش فرزندان این مرزوبوم از جان، مایه گذاشته‌اند، برای آیندگان به یادگار بماناد.

به نام پاک یزدان

در عهد شاهنشاه جم جاه کیانی تختگاه فریدون کلاه ایرانیان نیا پشت، ناصرالدّین شاه قاجار که روزگار خسرویش پاینده باد. کزین مرد خیراندیش به آیین، خداداد، پور رستم بهرام رشید خرّمشاهی از زر خالص خود، این دبستان را ساخته، وقف دانش‌آموزی کودکان زرتشتی نمود به انجمن محترم اکابر صاحبان پارسیان هندوستان واگذار کرد، از برای خود و اولاد و خویشانش حقّی باقی نگذاشت تا هم‌کیشانش، دانش‌آموخته، او را به دعای خیر یاد نمایند.

در روز تیر و تیرماه قدیم، دو سال یک‌بار، گهنباری به نام رشید بختیار در این عمارت خوانده شود. این عمارت به میانجی‌گری استاد کیومرس وفادار خرّمشاهی بناشده است در [آبان] آبان ماه قدیم سنۀ 1259 یزدگردی، 1890 عیسوی، مطابق سنه 1307 تازی. عمل: شهریار بهرام.

بنا بر نوشتۀ رشید شهمردان، این دبستان ویژۀ پسران بوده و در سال 1258 یزدگردی (برابر 1268 خورشیدی) گشایش‌یافته است. وی یادآور شده که دانش آموزان دیه‌های نامبردۀ زرتشتی تا هنگام گشایش دبستان در روستای خود، در اینجا درس می‌خوانده‌اند. (2) ازاین‌رو می‌توان این دبستان را در ردۀ کهن‌ترین آموزشگاه‌های استان یزد برشمرد.

1- پرستشگاه زرتشتیان: رشید شهمردان، بمبئی: سازمان جوانان زرتشتی، 1346 :292.

2- همان: 293.

*برگرفته از یادگار نیک: حسین مسرّت.