نقد تذکره های فارسی(چکیده)

حسین مسرّت

تذکره های فارسی علیرغم آنکه بهترین و مهمترین منبع برای آشنایی با زندگی ، آثار ، سبک ، شیوه و شعر شعرای زبان فارسی است و دارای محاسن فراوانی به قرار زیر هستند :

1-زنده نگه داشتن نام بسیاری از سخنوران و اشعار آن ها .

2-بازتاباندن سیر تحوّل شعر و ادب پارسی از گذشته تاکنون برای تدوین تاریخ ادبیّات فارسی .

3-آگاه نمودن خوانندگان از اوضاع سیاسی ، اجتماعی و تاریخی عصری که تذکره نگارش یافته است .

4-گزینش بهترین و ناب ترین اشعار سخنوران به نحوی که می توان از مراجعه به اصل دیوان ها بی نیاز بود .

5-ارائۀ اطّلاعات کتابشناسی بویژه در زمینۀ کتاب های مفقوده .

***

امّا و با این همه سودمندی ، دارای کاستی ها و کمبودهایی بوده که اهمّ آن به قرار زیر است :

1-عدم دقّت در نگارش برخی سرگذشت ها و ذکر تاریخ های درست .

2-بی بهره بودن برخی تذکره نگاران از ذوق ادبی و شعر شناسی و همّت مصروف داشتن به موضوعی خاص در شعر شاعران .

3-رونویسی ، تکرار مطالب و اشعار بسیاری از تذکره ها و کاسته شدن از ارزش و اهمیّت آن ها .

4-اهتمام به درج زندگی نامۀ مفصّل ، همراه با القاب زیبا و اشعار خوب و فراوان دوستان و آشنایان صاحب تذکره و نقل اشعار سست و بی مایۀ رقیبان و دشمنان .

5-گنجاندن شرح حال بویژه اشعار مفصّل صاحب تذکره در حدّ وارد نمودن دیوان کامل خود .

6-سهو گردآورندگان یا کاتبان در ثبت دقیق اسامی شاعران .

7-خلاصه برداری یا انتحال از دیگر تذکره ها بدون نام بردن از اصل کتاب و ایجاد این گمان که خود بدین کار مبادرت کرده اند .

8-اظهارنظرهای سست و بی پایه دربارۀ سبک و شیوۀ شعر شاعران .

9-وارد شدن اشتباهات بزرگ تاریخی و ادبی در زمینۀ زندگی نامه و انتساب اشعار شاعران به یکدیگر.

10-مبالغه و گزافه گویی برخی تذکره نویسان برای بزرگ جلوه دادن شاعر مورد نظر از نظر مقام علمی ، ادبی و هنری و برای بالابردن ارزش کار خود .