خوراکی های  دوران کودکی و نوجوانی در یزد (3)

حسین مسرّت

سُماخ = سماق که ترش مزّه و به رنگ قرمز و قهوه ای و بیشتر برای روی کباب است، بچه ها به دلیل ترش بودن همراه خود می آوردند..

سنجِت = سنجد.

سوروکک = یا نون سورُک . نوعی نان شیرینی با آرد سنگگ، آب، تخم پشنیز، خاکه قند یا شکر، نمک، مایۀ خمیر، زعفران یا زردچوبه که در روغن ارده سرخ می شود و با پشمک هم می خورند و برای خیرات است. زرتشتی های یزد بدان سیرُگ یا سیرو می گویند.

سیبِ تُربتی = سیب گلاب که نوع ده بالایی آن بسیار تُرد ، خوشرنگ، خوشمزه و خوشبو بود.

سیب سیاه = سیب ترشی که بچه ها از باغچه کنده و خام می خوردند.

سیبُک = سیب آب پز شده که همراه با نان و نمک خورده می شد.

سیب کلوخُک (کلوغُک) = یا کلوخُک . ابتدا هیزم را گرد آورده، سپس اتاقکی گنبدی شکل از کلوخ روی آن درست می شد. سپس هیزم ها را آتش زده و سیب زمینی را روی آتش می انداختند . پس از نیم ساعتی گنبد را روی آتش و سیب زمینی خراب کرده تا خوب سیب زمینی در درون خاک و آتش له شود . پس از نیم ساعتی سیب زمینی ها از درون خاک بیرون می آوردیم و پوست می کندیم و می خوردیم.

شاتوت = شاه توت . توت سیاه درشت که پرآب و قرمز است.

شاهدونه = بوداده شدن تخم شاهدانه در تابه همراه با افزودن نمک.

شربتِ آلوبالو= شربتی که با پختن آلبالو ، کمی شکر و آب به دست می آید و برای رقیق شدن با آب سرد همراه می شود.

شربتِ اُو لیمو = دارای آب و شکر و آب لیمو و یخ که به هنگام تولّد امامان شیعه ، مردم مذهبی یزد نذر می کردند و آن را سر گذرها و دم مسجد و حسینیّه درون تشت مسی ( سقاخانه) منقوش درست می کردند و به رهگذران می دادند. ما هم باید می گفتیم: نذرت قبول. فروش هم می رفت.

شربتِ بالِنگو = تخم خیساندۀ بالنگو همراه با آب، شکر، گلاب و یخ که بسیار دلچسب بود.

شربتِ خاکیجی = شربت خاکشیر. همراه با آب، شکر، گلاب ، یخ و گاهی زعفران که بسیار برای رفع عطش خوب است.

شربتِ سکنجبین = شربتی که با پختن شیره ، سرکه و نعنا به دست می آید و برای رقیق شدن با آب سرد همراه می شود.

شکرُک = شکر تیغال . خار شکر. نوعی خار بیابانی که شیرین مزّه بود.

شومی کباب = شامی کباب همراه با نان که ویژه سفره راهی بچۀ اعیان بود.

شیرِ خشک = شیر خشک که برای کودک بود، برخی همراه خود می آوردند. هرچند بومی یزد نیست، ولی اینکه جزو مواد خوراکی بچّه های یزد بود، جالب است.

شیرِ داغ = در زمستان که هوا سرد بود، کسانی که نذری داشتند. شیرداغ در مسجد یا حسینیه می دادند. به فروش هم می رفت.

عَرَخ= عرقی جات گیاهی انواع گوناگون و فراوانی داشت که در تابستان ها با یخ و شکر می خوردند و من معمولاً عرق بید و شاطره یا چهل گیاه می خوردم.

عُنّاب = عنّاب . داروی گیاهی بود، ولی چون شیرین بود، بچّه ها می آوردند.

فالوده شیرازی = ترکیبی از نشاسته و شکر، گلاب که درون ظرف های آهنی محصور شده در یخ درست می شد و با آبلیمو یا شربت آلبالو می خوردیم.

فِندق = فَندق.

قُرمه = گوشت پخته شده همراه با چربی و دُمبه درهم با نمک. بدون افزودن آب یا چیز دیگر. چیزی شبیه «راگویی» که اکنون درست می کنند.

قن = قند. برخی بچه ها عاشق قند بودند و همیشه در جیبشان قند بود و با نان هم می خوردند .

قهوه یزّی (یزدی)= شیوۀ فراهم آوری آن ویژۀ یزد بود که از قهوۀ بوداده در تابۀ مسی و گلاب، هل و نبات در تهیّهٔ آن استفاده می‌شود و بیشتر در روضه ها و مجالس سوگواری درون فنجان های بسیار کوچک داده می شد. می گویند پیشینۀ آن به دورۀ قاجار می رسد.

کشک = از دوغ گاو همراه با نمک درست می شود و به صورت گلوله های گرد و به اندازۀ لیموی ریز بود و از روستا می آوردند.

کشکِ بافتی = از دوغ گاو همراه با نمک درست می شد و به صورت رشته بود که از بافت کرمان می آوردند.

کشکِ گوسفن = از دوغ گوسفند همراه با نمک درست می شد به مانند کشک گاو فراهم می شد.

کلا شیطونُک = کلاه شیطانک . قارچ که کنار باغچۀ خیابان می روید . برخی می گفتند: ممکن است سمّی باشد.

کنجد و شکر= درهم شدۀ دانۀ گیاه کنجد و شکر.

کوفته برنجی یزدی = این غذای شب مانده که از گوشت چرخ کرده ،نرمۀ برنج ، لپه، سبزی معطر ، آرد نخودچی ، پیاز، آلو و برخی افزودنی ها درست می شد. سفره راهی برخی بچّه ها بود.

کوکو سبزی = درست شده از تخم مرغ ، چند نوع سبزی، سیر، روغن و نمک که سفره راهی می شد.

کوکو سیب زمینی = درست شده از تخم مرغ ، سیب زمینی آب پز ، روغن و نمک .

کولوچه یزدی = با آرد ، شکر وروغن درست می شود.با کلوچه های دیگر جای ها فرق داشت.

کیکِ یزدی= تهیّه شده از آرد جوانۀ گندم ، شکر ، تخم مرغ، شیرۀ شکر ، شیر ، هل و افزودنی های دیگر که در قالب های گرد و کوچک کنگره دار گذاشته و درون تنورهای مخصوص شیرینی پزی (فر) پخته می شود و بسیار شیرین و دلچسب است.

گرتِ تُرشُک = (گرت = گرد) ترکیب سابیده شدۀ نمک با برگ گیاهی ترش مزه که در کوه های سخوید یزد می روید . شبیه درختچۀ نخود که به آن نَخودُک یا نَخود کویی (کوهی) می گویند.در برخی جاهای یزد، گرت نَخود یا تُرشُک هم می گویند.

گردو قاغذی = گردوی کاغذی. گردویی که پوستۀ آن به آسانی شکسته می شود.

گُرده = قلوه ، کلیۀ گوسفند که روی زغال با نمک درست می شود.

گندمُک= بوداده شدن گندم در تابه همراه با افزودن نمک .

گندم و شاهدونه = بوداده شدن گندم و تخم شاهدانه در تابه همراه با افزودن نمک.

گوشتِ کوفته = در هم کوبیدۀ گوشت ، سیب زمینی ، نخود ، گوجه و پیاز خام که از شام باقی می ماند و فردا صبح، سفرۀ همراهی می شد.

گوئرس ، گورس = گاورس، ذرّت ، بلال که روی آتش مستقیم بریان شده بود.

گوشِ فیل = شیرینی موردعلاقۀ بچه ها بود که فقط در ماه رمضان درست می شد. از ترکیب ماست، تخم مرغ، جوش شیرین و آرد جوانۀ گندم که درون روغن (ارده یا مایع ) در حال جوش می اندازند و پخته می شود .سپس درون شیره می اندازند و بیرون می آورند تا سرد شود.

گیلاس خشکک= گیلاس خشک شده.

لپو چغندر = لبوی چغندر .چغندر پخته شده در آب .