شمس کسمایی، بانویی نوگرا* (4)

حسین مسرّت

نمونه هایی از دیگر اشعار او

فلسفۀ امید

ما در این پنج روز نوبت خویش

چه بسا کشتزارها دیدیم

نیکبختانه خوشه ها چیدیم

که زجان کاشتند مردم پیش

زارعین گذشته ما بودیم

بازما راست کشت آینده

گاه گیرنده، گاه بخشنده

گاه مظلم ،گهی درخشنده

گرچه جمعیم و گر پراکنده

در طبیعت که هست پاینده

گر دمی محو، باز موجودیم(34)

مدار افتخار

تا تکیه‌گاه نوع بشر سیم و زر بود

هرگز مکن توقع عهد برادری

تا اینکه حق به قوّه ندارد برابری

غفلت برای ملّت مشرق خطر بود

آن ها که چشم دوخته در زیر پای ما

مخفی کشیده تیغ طمع در قفای ما

مقصودشان تصرّف شمس و قمر بود

حاشا به التماس برآید صدای ما

باشد همیشه غیرت ما متّکای ما

ایرانی از نژاد خودش مفتخر بود(35)

اشرف مخلوق

من اگر اشرف مخلوق ز نوع بشرم پس چرا همچو بهائم به ستم بار برم

آدمم گر به حقیقت ز چه بیچاره شدم بیش انظار اجانب خجل و بی‌هنرم

فرق مابین من و حضرت انسان این است اوست بینا و شناوا، همه من کور و کرم

وطنم روی زمین است نه در جوف قمر زیر پایم همه زر، عجز به همسایه برم!

در جهان، ملّت ایران به اصالت مشهور به همین نقطه بود فکر و امید و نظرم(36)

عمل

ما که پروردهٔ شرقیم و ز سرچشمۀ نور از چه در ظملت جهل و ز تمدّن شده دور؟

غرب از سعی و عمل، مخترع طیّاره ما ز فقدان عمل، گوشه‌نشین یا مهجور

پرتو نور تو ای مهر فروزنده چرا کرده این قدر مرا ساکت و محجوب و هپور؟

بس که از فیض طبیعت شده‌ام مستغنی نیست حاجت به اثاث و نبود گنج ضرور

آسیایی ز قناعت شده گمنام و حقیر غافل از آنکه اروپا ز رقابت مقهور(37)

آیین برتری

در کهنه ملک جم خوش دیده می‌شود صدها هزار مردان لشکری

آیا کجا شدند زن‌های کشوری آن‌ها که قرن‌ها کردند سروری؟

شاید که در جهان برچیده می‌شود رسم بزرگی و آیین برتری؟

چون نیست معرفت، هستم بی‌خبر از مهر خواهری ، لطف برادری

از ضرر زیاد و کم سنجیده می‌شود ما را کلام حق کرده است رهبری(38)

جهان زنان

در بر اهل یقین و صاحب وجدان مطلب بهت‌آوری است عالم نسوان

دورۀ آزادی است و روز رهایی ما زن و مرد از چه روی سر به گریبان؟

جامهٔ غفلت چه سود چاک نمودن ؟ خود رسد این وقت هرج و مرج به پایان(39)

پی نویس:

1-مشیر سلیمی می نویسد: شمس جهان( زنان سخنور ،ج 2 : 103).

2- برخی منابع به نادرست نام وی را «هما» نوشته اند.

3-کسما دهی است از دهستان مرکزی بخش صومعه سرا در شهرستان فومن( لغت نامه دهخدا) دهستان کسما در طول دوران مبارزات میرزا کوچک خان جنگلی، مبارز انقلاب مشروطه (۱۲۵۷ - ۱۱ آذر ۱۳۰۰ ش) علیه سلطۀ بیگانگان، مهمترین مرکز آنان و در حقیقت پایگاه رهبری نهضت جنگل بود.

4-شمس لنگرودی: تاریخ تحلیلی شعر نو ،ص86. شهناز رشتیان می گوید: مادر بزرگم شمس، با علی اکبر کسمایی، نویسندۀ نامی، فامیل نزدیک بودند و با آنها رفت و آمد خانوداگی داشتند.

5- آرین پور، یحیی: از صبا تا نیما، ج2: 457.

6-رئیس نیا، سرداری نیا و شمس لنگرودی معتقدند که این مدال به حسین ارباب زاده داده شده است، (ر.ک ،چیستا،ص450؛ مشاهیر آذربایجان، ص254و تاریخ تحلیلی شعر نو،ص87)

7-روزنامۀ ایران نو،س1 ش،54، 16 شوّال 1327/31 اکتبر 1909 [1 آبان 1288ش]، ص4.

8-شمس لنگرودی،87 ،سرداری نیا،ص255. برخی منابع می نویسند: بر اثر بروز انقلاب اکتبر 1917 م روسیه. امّا باید توجه داشت که تا چند سال پس از بروز انفلاب اکتبر .هنوز عشق آباد در تصرف فرمانروایان محلّی بود.

9--ویکی پدیا می نویسد:چهار سال.

10- تقی رفعت را می توان جزو نخستین نظریه پردازان و پیشگامان و نخستین منادی شعر نو به شمار آورد. وی ازجمله هواداران سرسخت شيخ محمّد خيابانی در تبريز بود که تقریبا معاونت او را داشت. با سركوبي دموکرات ها و نهضت خيابانی و كشته شدن خیابانی به دست «مخبرالسلطنه» در ذيحجّۀ 1338ق، با تنی چند از شهر گریخت و در درّۀ «قزل دیزج» پنهان شد و در حالی که دچار سرخوردگی شديد شده بود، دست به خودکشی زد. وی در آن زمان 31 سال بیشتر نداشت.( صدر هاشمی، لیلی:«تاریخچۀ تحوّل شعر»،پیام زن ، ش 227(بهمن 1389)

11- آزاديستان،نشريه‌ای با انديشه‌های نوجويانه كه در روزگاران پس از انقلاب مشروطه در شهر تبريز انتشار يافت. صاحب امتياز و مدير اين مجلّه، تقی رفعت از شاعران و نويسندگان متجدّد و با استعداد آذربايجان بود. او پيش از انتشار اين مجله، نمونه‌های آثار خود را در روزنامۀ تجدّد چاپ مي‌كرد. با انتشار آزاديستان كه جنبۀ ادبي آن غالب بود، نوشته‌های خود را در آن درج می كرد. شمارۀ نخست آزاديستان در رمضان 1338ق [15 خرداد 1299ش] منتشر شد. دورۀ انتشار آزاديستان كوتاه بود و تنها [سه] شمارۀ آن به چاپ رسيد. (آل‌داوود،ص 59)

12- زمانی، محمّدمهدی، ص7.

13-سرداری نیا،ص255.

14-باقری گلداشمید،،ناهید،تارنمای آناهیتا.

15-سرداری نیا،ص258.

16-رئیس نیا،ص456.

17- ویکی پدیا به نادرست نوشته: کریم . این منبع، شمس را دارای سه فرزند می داند.در دیوان لاهوتی نیز به نادرست نام فرزند کشته شدۀ شمس ،کریم آمده است. (ص192)