زندگی آثار و خدمات میرزا محمّد کاظمینی* (4)

پژوهش و نگارش: حسین مسرّت

موزه شامل هفت گنجینۀ نفیس بوده که تماماً با بودجۀ شخصی خریداری‌شده و طیّ سه وقف‌نامه با تأیید آیات عظام، دفتر مقام معظّم رهبری، علمای اعلام و ده‌ها شخصیّت فرهنگی کشور و استان یزد، در ایّام ولادت حضرت زهرا (س) (در سال‌های 1385،1382 و 1389 ش) تنظیم و به آستان مقدّس امامزاده جعفر (ع) یزد برای اصحاب فرهنگ و اندیشه و محصّلان مراکز آموزشی اهدا و به یادگار گذاشته است که وقف‌نامه‌های تنظیمی در دوران معاصر، از اسناد مهمّ تاریخی ایران محسوب می‌شود و گواه فرهنگ والای ایرانی در عرصۀ دینی است. این گنجینه‌ها ازلحاظ تخصّصی و پژوهشی، یکی از بزرگ‌ترین مراکز دیدنی و تخصّصی برای دانشجویان، طلّاب، آحاد پژوهشگران و گردشگران داخلی و خارجی شده است.

هدف‌های اصلی تشکیل این موزه بر پایۀ نیّات واقف آن عبارت بوده است از:

-نگهداری آثار گذشتگان، نمایش و انتقال آن‌ها به آیندگان و جلوگیری از نابودی آن‌ها.

-پیشگیری از تاراج فرهنگی و نابودی دستاوردهای فرهنگی جامعه.

-تبیین مجد و عظمت امپراتوری ایران و افتخارات ایران‌زمین.

فراهم آوردن مکانی برای انجام مطالعات و پژوهش‌های فرهیختگان، دانشجویان و پژوهشگران بر اساس مستندات تاریخی.

-تبیین جایگاه علمی و ویژگی‌های قومی و فرهنگی ساکنین یزد و مردم ساکن کویر، به‌ویژه در ابعادی چون: دین‌مداری، قناعت، سخت‌کوشی، مهارت و علم‌اندوزی.

حسن اقدام واقف زمانی بیشتر مشخّص می‌شود که در نظر بگیریم یزد باآن‌همه غنای فرهنگی هنوز هم فاقد یک موزۀ جامع تاریخی و یا مردم‌شناسی است.

اکنون این مجموعه با انتشار چند جلد فهرست و با پیوستن به بارگاه مقدّس امامزاده جعفر (ع) جایگاهی قانونی و محکم یافته و به‌سان رودی جاری است که به دریا فرومی‌ریزد و دیگر نگرانی از بابت سرنوشت آن دیده نمی‌شود؛ و روزبه‌روز با همّت بانی و واقف آن با خرید کتاب‌های خطّی نویافته، اسناد و اشیاء بر غنای آن افزوده گشته است.

اینک به شرح آن‌ها پرداخته می‌شود:

ا- گنجینۀ قرآن و کتب ادیان

گنجینۀ قرآن و کتب آسمانی شامل بخش‌هایی از صحف حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام)؛ مزامیر (زبور) حضرت داوود و انجیل پنج‌گانه (مَتی، مُرقس، لوُقا، یوُحنا، بَرنابا) و برخی از کتاب‌های معروف به کتاب‌های عهد عتیق مانند تورات، حکمت سلیمان، کتاب حضرت ایوب (علیه‌السّلام) و اوستا (کتاب آئین زرتشت) است و کوشیده شد مجموعه نسبتاً کاملی از کتاب‌های آسمانی و منسوب به ادیان الهی گردآوری گردد. آنچه بر غنای این گنجینه می‌افزاید، نسخه‌های متعدد خطّی نفیس قرآن کریم به‌عنوان آخرین و کامل‌ترین وحی نامۀ الهی است و نیز ده‌ها تابلوی نفیس قرآنی است. در این گنجینه 300 اثر خطّی نفیس موجود است که در ایّام لیالی قدر در سال 1389 ش وقف گردید.

2- گنجینۀ اسناد و نسخ خطّی

درزمانی که نگارنده، مدیریّت مؤسّسۀ ریحانه را بر عهده داشت و آگاهی داشت که ماهی ده‌ها جلد کتاب و صدها سند خطی راهی دیگر شهرهای ایران و متأسّفانه دیگر کشورهای جهان می‌شود، کتاب‌هایی که برخی از آن‌ها بسیار نفیس یا منحصربه‌فرد بوده و حاصل اندیشه و ذوق نویسندگان، کاتبان، مذهّبان، صحّافان و ورّاقان و هنرمندان یزدی بود. ازاین‌رو به آقای کاظمینی پیشنهاد نمود تا به هر نحو ممکن نسبت به خریداری کتاب‌ها و اسناد خطّی اقدام شود. خوشبختانه با توجیهاتی که این‌جانب ارائه نمود و با توجّه به روحیه‌ای فرهنگی که در کاظمینی وجود داشت، این پیشنهاد بی‌درنگ پذیرفته شد و طبیعتاً وظیفۀ تهیّۀ آن نیز بر عهدۀ پیشنهاددهنده نهاده شد. از این تاریخ، هفته‌ای بین پنج‌تا پنجاه جلد کتاب خطّی خریداری می‌شد و بانی با هر تلاشی بود، حتّی با فروش زمین و برخی دارایی خود نسبت به تأمین بودجۀ موردنیاز اقدام می‌نمود. سنگ بنای این مجموعه در سال 1380 ش با خرید چند جلد کتاب خطّی گذاشته شد.

به‌این‌ترتیب در اندک زمانی (حدود چهار سال) نزدیک به دو هزار جلد کتاب خطّی خریداری شد (به‌استثنای مرحوم احمد کرمی یزدی که تعدادی از بهترین نسخه‌های خطّی خود مانند دیوان حافظ از فریدون میرزا و دیوان قضایی را با طیب خاطر به این مجموعه اهدا نمود) در میان کتاب‌های خریداری‌شده، ده‌ها جلد دیوان شعرای یزدی، دو جلد آتشکدۀ آذر بیگدلی، دو جلد فرهاد و شیرین وحشی بافقی و ده‌ها جلد کتاب پزشکی، نجوم، هیئت، تاریخ، منشآت و دیوان شعر خودنمایی می‌کند که گاه هرکدام از آن‌ها می‌تواند مایۀ آبروی یک کتابخانه باشد؛ و در میان اسناد، فرمان‌ها، وقف نامه‌ها، شجره‌نامه‌ها، طومار سی‌وشش متری شجرۀ نامۀ آدم تا خاتم (ع) که حاوی نام ونشان سلسلۀ سادات عريضی يزد و اصفهان با قدمت سيصد سال (نگارش سدۀ هشتم هجری) (با عنوان اصلی: نزهه العیون و نهایه الفنون) از نسخه‌های منحصربه‌فرد گنجينه به شمارمی آيد. (این شجره‌نامه به همّت دکتر پیام شمس الدّینی بازنویسی، تصحیح و آمادۀ چاپ‌شده است).

نکته‌ای که قابل‌گفتن است، شوق و علاقۀ وافر بنیان‌گذار مؤسّسه آقای کاظمینی برای دیدن و خریدن کتاب‌ها، اسناد و مرقّعات تازۀ خطّی بود. ورود هر کتابی به گنجینه همراه با خاطره‌ای گفتنی بود. زمانی نگارنده آگاه شد که طوماری معروف به «شجرۀ آدم تا خاتم» در روستای هفت هر ندوشن یزد پیداشده که مالک آن قرار است به بهای سه میلیون تومان به فروش برساند و بیم آن می‌رود که دست دلالان بیفتد و از یزد خارج شود. شجره‌نامه مربوط به سدۀ هشتم قمری بود و بااینکه براثر سهل‌انگاری مالک، بخشی از آن به‌وسیلۀ بز خورده شده بود، باز محتوای آن بسیار قابل درنگ بود، زیرا دارای شجره‌نامۀ پیامبران، امامان شیعه و پس‌ازآن رجال و سادات عریضی یزد و اصفهان تا سدۀ هشتم قمری بود که با روح‌الله دیگ بندان خاتمه می‌یافت. چندین روز طول کشید تا مالک راضی شود آن را به بهای دو میلیون و هفت‌صد هزار تومان به مؤسّسه واگذار کند و اکنون جزء اسناد نادر گنجینه است و به دلیل نام بردن از رجال سده‌های اوّل تا هشتم قمری یزد، منبعی موثّق درزمینۀ تاریخ یزد به شمار می‌رود. این شجره‌نامه به طول 36 متر و عرض حدود 30 سانتیمتر است.

دیگر سند نفیس این کتابخانه، وقف نامۀ مسجد خضر شاه یزد مربوط به سال 902 قمری است که سال‌ها در تصرّف نگارندۀ این سطور بود و پس از راه‌اندازی این گنجینه بدان اهدا شد. اصل وقف نامه را دکتر جلال گلشن یزدی از حقوق‌دانان یزدی ساکن آمریکا در اختیار نگارنده گذاشته بود که به هر نحو که صلاح دانسته شد در دسترس عموم قرار گیرد. این سند به طول 295 و عرض 20 سانتی‌متر است. (نگارنده در سال 1393 ش با کمک و همراهی دکتر رضا افخمی عقدا متن این وقف نامه را چاپ کرد.)

شوق دیدن آثار مکتوب گذشتگان و خرسندی از ماندگاری آن در سرزمینی که تألیف، تدوین تحریر، تذهیب، تشعیر و گاه ترقیم و ترمیم‌شده است؛ بزرگ‌ترین حظّی بود که به نگارنده و واقف دست می‌داد. نسخه‌هایی که قرار بود زینت‌بخش گنجینه‌های خطّی کشورهای اروپایی و حاشیۀ خلیج‌فارس شود. و یا راهی گنجینۀ کلکسیونرها گردد و از دسترسی صاحبان اصلی آن به‌ویژه پژوهشگران به دور ماند و اکنون در اختیار همگان است. به‌ویژه آنکه در سال 1382 ش با هزینۀ واقف و به همّت آقایان سیّد جعفر و سیّد صادق حسینی اشکوری (آصف آگاه) تمامی آن‌ها به شیوۀ دیجیتالی بر روی لوح فشرده ضبط و تکثیرشده و در دو شهر قم و یزد نگهداری می‌شود.

سفر احمد کرمی، شاعر و مدیر مؤسّسۀ کتاب ما به یزد و دیدن گنجینۀ عظیم کتاب‌های خطّی واقع در امامزاده جعفر (ع) باعث گردید که وی چندین نسخۀ نفیس خود را ازجمله دیوان خطّی حافظ که به سفارش سلطان حسین بایقرا نوشته‌شده و مبنای تصحیح احمد مجاهد بود به کتابخانۀ ریحانه اهدا نماید. خرید نسخۀ نفیس و سراسر مذهّب قرآن مجید از استاد محمود مشروطه، هنرمند و عکّاس مشهور خود داستانی جداگانه دارد که در آن سال به بهای گزافی خریداری گردید. پیدا شدن نسخۀ نجوم که همراه با درج اشکال و صور فلکی و جدول‌ها بود، یکی دیگر از دستاوردهای خوب این گنجینه در آن سال‌ها بود. نگاهی به انبوه نسخه‌های موجود در موزه گویای تلاش‌هایی است که برای حفظ و نگهداری میراث فرهنگی در استان یزد انجام گردید.

علاوه بر تلاش‌هایی که صورت گرفت، نگارنده خود نیز برای تقویت این مجموعه، علاوه بر وقف نامۀ مسجد خضر شاه، صداق‌نامۀ جدّۀ خود و چند جلد کتاب خطّی و عکسی را وقف بر این مجموعه نمود تا به یادگار از وی ماندگار باشد.

همگان می‌دانند که سند، نشانۀ هویّت و دانش سال‌های گذشته است. گنجينۀ اسناد و نسخ خطّی، شامل چهل‌ویک هزار سند ارزشمند خطّی، دو هزار نسخۀ خطّی و دو هزار نسخۀ چاپ سنگی است. کهن‌ترین نسخۀ اين گنجينه، تعدادی قرآن مجيد با قدمت هفت‌صد سال است. پس‌ازآن نسخه‌هایی از دهۀ نهم هجری به بعد و بخشی از اوستاست. فرمان‌های حكومتی، عهدنامه‌های تاريخی، نكاح نامه ها، وقف نامه ها، مراسلات، مکاتبات، مرقّعات و بیع نامه ها و ادعيۀ گوناگون از ديگر اسناد موجود در این گنجينه است. «گنجینۀ مذکور چهارمین مجموعۀ بزرگ اسناد و نسخ خطّی کشور محسوب می‌شود.»(اوج نگاه)