میرزا محمّد کاظمینی (4)

پژوهش و نگارش: حسین مسرّت

موزه شامل هفت گنجینۀ نفیس بوده  که تماماً با بودجۀ شخصی خریداری شده و طیّ سه وقف‌نامه با تأیید آیات عظام، دفتر مقام معظّم رهبری ، علمای اعلام و ده ها شخصیّت فرهنگی کشور و استان یزد، در ایّام ولادت حضرت زهرا (س) (در سال‌های 1385،1382 و 1389 ش) تنظیم و به آستان مقدّس امامزاده جعفر (ع) یزد برای اصحاب فرهنگ و اندیشه و محصّلان مراکز آموزشی اهدا و به یادگار گذاشته است که وقف‌نامه‌های تنظیمی در دوران معاصر، از اسناد مهمّ تاریخی ایران محسوب می‌شود و گواه فرهنگ والای ایرانی در عرصۀ دینی است. این گنجینه ها  از لحاظ تخصّصی و پژوهشی، یکی از بزرگترین مراکز دیدنی و تخصّصی برای دانشجویان، طلّاب، آحاد پژوهشگران و گردشگران داخلی و خارجی شده است .

هدف های اصلی تشکیل این موزه بر پایۀ نیّات واقف آن عبارت بوده است از:

-نگهداری آثار گذشتگان ، نمایش و انتقال آن ها به آیندگان و جلوگیری از نابودی آن ها .

-پیشگیری از تاراج فرهنگی و نابودی دستاوردهای فرهنگی جامعه.

-تبیین مجد و عظمت امپراتوری ایران و افتخارات ایران زمین.

فراهم آوردن مکانی برای انجام مطالعات و پژوهش های فرهیختگان، دانشجویان و پژوهشگران بر اساس مستندات تاریخی.

-تبیین جایگاه علمی و ویژگی های قومی و فرهنگی ساکنین یزد و مردم ساکن کویر،بویژه در ابعادی چون :دین مداری، قناعت، سخت کوشی، مهارت، وعلم اندوزی.

حسن اقدام واقف زمانی بیشتر مشخص می شود که در نظر بگیریم یزد با آن همه غنای فرهنگی هنوز هم فاقد یک موزۀ جامع تاریخی و یا مردم شناسی است.

     اکنون این مجموعه با انتشار چند جلد فهرست و با پیوستن  به بارگاه مقدّس امامزاده جعفر (ع) جایگاهی قانونی و محکم یافته و به سان رودی جاری است که به دریا فرو می ریزد و دیگر نگرانی از بابت سرنوشت آن دیده نمی شود. و روز به روز با همّت بانی  و واقف آن با خرید  کتاب های خطّی نویافته ، اسناد و اشیاء بر غنای آن افزوده گشته است.

اینک به شرح آن  ها پرداخته می شود:

ا- گنجینۀ قرآن و کتب ادیان

گنجینۀ قرآن و کتب آسمانی شامل بخش هایی از صحف حضرت ابراهیم(علیه السلام)؛ مزامیر(زبور) حضرت داوود و انجیل پنجگانه(مَتی، مُرقس، لوُقا، یوُحنا، بَرنابا )و برخی از کتاب های معروف به کتاب های عهد عتیق مانند: تورات، حکمت سلیمان، کتاب حضرت ایوب(علیه السلام) و اوستا(کتاب آئین زرتشت) است وکوشیده شد مجموعه نسبتاً کاملی از کتاب های آسمانی و منسوب به ادیان الهی گردآوری گردد . آنچه بر غنای این گنجینه می افزاید، نسخه های متعدد خطّی نفیس قرآن کریم به عنوان آخرین و کاملترین وحی نامۀ الهی است و نیز ده‌ها تابلوی نفیس قرآنی است .در این گنجینه 300 اثر خطّی نفیس موجود است  که در ایّام لیالی قدر در سال 1389 ش وقف گردید.

2- گنجینۀ اسناد و نسخ خطّی

       در  زمانی که نگارنده، مدیریّت مؤسّسۀ ریحانه  را برعهده داشت و آگاهی داشت که ماهی ده ها جلد کتاب و صدها سند خطی راهی دیگر شهرهای ایران و متأسّفانه دیگر کشورهای جهان می شود، کتاب هایی که برخی از آن ها بسیار نفیس یا منحصر بفرد بوده و حاصل اندیشه و ذوق نویسندگان ، کاتبان، مذهّبان، صحّافان و ورّاقان و هنرمندان یزدی بود.ازینرو  به آقای کاظمینی پیشنهاد نمود تا به هر نحو ممکن نسبت به خریداری کتاب ها  و اسناد خطّی اقدام شود . خوشبختانه با توجیهاتی که این جانب ارائه نمود و با توجّه به روحیه ای فرهنگی که در  کاظمینی وجود داشت، این پیشنهاد بی درنگ پذیرفته شد و طبیعتاً وظیفۀ تهیّۀ آن نیز بر عهدۀ پیشنهاد دهنده نهاده شد. از این تاریخ، هفته ای بین پنج تا پنجاه جلد کتاب خطّی خریداری می شد و بانی با هر تلاشی بود، حتّی با فروش زمین و برخی دارایی خود نسبت به تأمین بودجۀ مورد نیاز اقدام می نمود. سنگ بنای این مجموعه در سال 1380 ش باخرید چند جلد کتاب خطّی گذاشته شد.

     به این ترتیب در اندک زمانی ( حدود چهار سال) نزدیک به دو هزار جلد کتاب خطّی خریداری شد ( به استثنای مرحوم احمد کرمی یزدی که تعدادی از بهترین نسخه های خطّی خود مانند: دیوان حافظ از فریدون میرزا و دیوان قضایی را با طیب خاطر به این مجموعه اهدا نمود) در میان کتاب های خریداری شده، ده ها جلد دیوان شعرای یزدی ، دوجلد آتشکدۀ آذر بیگدلی، دو جلد فرهاد و شیرین وحشی بافقی و ده ها جلد کتاب پزشکی ، نجوم ، هیئت، تاریخ، منشآت و دیوان شعر خودنمایی می کند که گاه هر کدام از آن ها می تواند مایۀ آبروی یک کتابخانه باشد. و در میان اسناد ، فرمان ها، وقف نامه ها ، شجره نامه ها ، طومار سی و شش متری شجرۀ نامۀ آدم تاخاتم (ع) که حاوی نام ونشان  سلسلۀ سادات عريضی يزد و اصفهان با قدمت سيصد سال( نگارش سدۀ هشتم هجری )  (با عنوان اصلی:نزهه العیون ونهایه الفنون) ازنسخه های منحصر به فرد گنجينه به شمارمی آيد . ( این شجره نامه به همّت دکتر پیام شمس الدّینی بازنویسی، تصحیح و آمادۀ چاپ شده است).

     نکته ای که قابل گفتن است ، شوق و علاقۀ وافر بنیانگذار مؤسّسه  آقای کاظمینی برای دیدن و خریدن کتاب ها ،اسناد و مرقّعات تازۀ خطّی بود. ورود هر کتابی به گنجینه همراه با خاطره ای گفتنی بود. زمانی نگارنده آگاه شد که طوماری معروف به «شجرۀ آدم تا خاتم» در روستای هفت هر ندوشن یزد پیدا شده که مالک آن قرار است به بهای سه میلیون تومان به فروش برساند و بیم آن می رود که دست دلالان بیفتد و از یزد خارج شود. شجره نامه مربوط به سدۀ هشتم قمری بود و با اینکه بر اثر سهل انگاری مالک، بخشی از آن بوسیلۀ بز خورده شده بود، باز محتوای آن بسیار قابل درنگ بود، زیرا دارای شجره نامۀ پیامبران، امامان شیعه و پس از آن رجال و سادات عریضی یزد و اصفهان تا سدۀ هشتم قمری بود که با روح الله دیگ بندان خاتمه می یافت. چندین روز طول کشید تا مالک راضی شود آن را به بهای دومیلیون و هفتصدهزارتومان به مؤسّسه واگذار کند و اکنون جزء اسناد نادر گنجینه است و به دلیل نام بردن از رجال سده های اوّل تا هشتم قمری یزد، منبعی موثّق در زمینۀ تاریخ یزد به شمار می رود. این شجره نامه به طول 36 متر و عرض حدود 30 سانتیمتر است.

     دیگر سند نفیس این کتابخانه،  وقف نامۀ مسجد خضر شاه یزد مربوط به سال 902 قمری است که سال ها در تصرّف نگارندۀ این سطور بود و پس از راه اندازی این گنجینه بدان اهدا شد. اصل وقفنامه را  دکتر جلال گلشن یزدی از حقوق دانان یزدی ساکن آمریکا در اختیار نگارنده گذاشته بود که به هر نحو که صلاح دانسته شد در دسترس عموم قرار گیرد. این سند به طول 295 و عرض 20 سانتی متر است. (نگارنده در سال 1393 ش با کمک و همراهی  دکتر رضا افخمی عقدا متن این وقفنامه را چاپ کرد.)

    شوق دیدن آثار مکتوب گذشتگان و خرسندی از ماندگاری آن در سرزمینی که تالیف ، تدوین تحریر، تذهیب، تشعیر و گاه ترقیم و ترمیم شده است؛ بزرگترین حظّی بود که به نگارنده و واقف دست می داد. نسخه هایی که قرار بود زینت بخش گنجینه های خطّی کشورهای اروپایی و حاشیۀ خلیج فارس شود.و یا راهی گنجینۀ کلکسیونرها گردد واز دسترسی صاحبان اصلی آن بویژه پژوهشگران به دور ماند و اکنون در اختیار همگان است. بویژه آنکه در سال1382 ش با هزینۀ واقف  و به همّت آقایان سیّد جعفر و سیّد صادق حسینی اشکوری (آصف آگاه) تمامی آن ها به شیوۀ دیجیتالی بر روی لوح فشرده ضبط و تکثیر شده و در دو شهر قم و یزد نگهداری می شود.

      سفر احمد کرمی، شاعر و مدیر مؤسّسۀ کتاب ما به یزد و دیدن گنجینۀ عظیم کتاب های خطّی واقع در امامزاده جعفر(ع) باعث گردید که وی چندین نسخۀ نفیس خود را از جمله دیوان خطّی حافظ که به سفارش سلطان حسین بایقرا نوشته شده  ومبنای تصحیح احمد مجاهد بود به کتابخانۀ ریحانه اهدا نماید.خرید نسخۀ نفیس و سراسر مذهّب قرآن مجید از استاد محمود مشروطه ، هنرمند وعکّاس مشهور خود داستانی جداگانه دارد که در آن سال به بهای گزافی خریداری گردید.پیدا شدن نسخۀ نجوم که همراه با درج اشکال و صور فلکی و جدول ها بود، یکی دیگر از دستاوردهای خوب این گنجینه در آن سال ها بود. نگاهی به انبوه نسخه های موجود در موزه گویای تلاش هایی است که برای حفظ و نگهداری میراث فرهنگی در استان یزد انجام گردید.