قتل در شب آدینه*

(معرّفی کتاب)

حسین مسرّت

ترور در بهارستان: مهدی نور محمّدی، قزوی: حدیث امروز، 1385، وزیری 320 ص، مصوّر.

آشنایی نگارنده با نام واعظ قزوینی برمی گردد به روند پژوهش در زندگی فرّخی یزدی و آگاهی از رفتن سراسمیه وی در روز هفتم آبان 1304 ش به در خانۀ ملک الشعرای بهار و منظوم نمودن این واقعه به وسیلۀ بهار که چنین سروده است:

...شب آدینه هشتم آبان

شد به مجلس، خلاف شه عنوان

بی دلیل و بهانه میر سپاه

بود شایق به خلع احمد شاه

...روز آدینه قرب ظهر از در

فرّخی آمده و دو دیدۀ تر

گفت از خانه پا منه بیرون

که بریزند خائنات خون

شب دوشین ز جلسه چون رفتی

نطق کردی سپس برون رفتی

چند تن آن دم از تماشا جای

سوی بیرون شدند برق آسای

از قضا بود واعظ قزوین

رفته بیرون ز صحن در آن حین

چون شبیه تو بود بیچاره

شد دچار گروه خونخواره(1)

ماجرا از این قرار بوده است که بهار، طیّ سخنانی تند در مجلس شورای ملّی، لایحۀ تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی را رد نموده و به دستور مقامات بالا برای ترساندن وی و دیگر اعضای گروه اقلیّت، مانند مرحوم سید حسن مدرّس و سیدابوالحسن حائری زاده، طرح ترور او ریخته شده و قرار می شود به محض خروج بهار از مجلس، چنین کاری صورت گیرد، امّا آدمکشان به اشتباه، میرزا یحیی کیوانی معروف به واعظ قزوینی، مدیر روزنامۀ نصیحت و از دوستان فرّخی یزدی که شباهت زیادی به بهار داشته به قتل می رسانند. انجام این کار دستاویزی می شود برای گروه های هوادار و مخالف سردار سپه که هر کدام دست دیگری را در این رخداد ببیند و جریان را به سود خود به پایان ببرد.

امّا مهدی نور محمدی در کتاب «ترور در بهارستان» سعی نموده در ورای همه این حرف و  سخن ها،‌ بر اساس گواهان موجود، ثابت کند که ترور واعظ قزوینی که روزنامه نگاری مبارز و بی پروا بوده نه بر اثر اشتباه و شباهت، بلکه بر اثر نقشۀ حساب شده انجام گرفته و هدف، نابودی وی از عرصۀ روزنامه نگاری و جریانات سیاسی روز بوده است. چونان که میرزاجهانگیر خان صوراسرافیل، سلطان العلمای خراسانی و میرزادۀ عشقی و فرّخی یزدی نیز به همین دلیل جانشان را از دست دادند.

نور محمّدی در این کتاب و در خلال بهره های سه گانه آن، زندگی و چگونگی ترور واعظ، سیری در روزنامۀ نصیحت به مدیری واعظ، توصیف روزنامه، مقالات واعظ، ، نمونه هایی از اخبار روزنامه مانند ورود فرّخی یزدی به تهران، ورود فرّخی به قزوین به قصد رفتن به اروپا، انصراف فرّخی و بازگشت وی از انزلی، روابط واعظ با دیگر سخنوران مانند عارف قزوینی، میرزادۀ عشقی و سرانجام اشعار واعظ را گردآوری و بررسی کرده است.

بهره وری از اسناد گوناگون، پژوهش های میدانی و کوشش برای دستیابی به آثار واعظ بویژه روزنامۀ نصیحت او، از ویژگی های کتاب نامبرده است. پیش از این نیز نورمحمدی در کتاب «عارف قزوینی، نغمه سرای ملّی ایران» چنین همّتی را از خود نشان داده بود، حسن افراد ساکن در شهرستان ها، پیگیری و احاطه بر زوایای گوناگون زندگی، افکار و آثار بزرگان است. زیرا افراد بومی بهتر می توانند به کند و کاو در زندگی بزرگان آن منطقه بپردازند تا افرادی که در پایتخت هستند و به برخی کتابخانه های بزرگ و مراکز اسناد دسترسی دارند.

کتاب نامبرده در سال 1394 از سوی نشر نامک با افزونی مطالب به ویرایش و چاپ دوم رسیده است.

(1)بهار ، محمّدتقی: دیوان ملک الشعرای بهار، تهران: توس، 1368، ج3: 844.

*پیمان یزد ، ش4862