گذری بر ادبیّات داستانی یزد در سال های 1381 تا 1385 (1)*

حسین مسرّت

حوزۀ ادبیّات داستانی ، پس از حوزۀ شعر، پررونق ترین عرصۀ چاپ و نشر کتاب های ادبی استان یزد بوده و هست . این رونق نه در مقام قیاس با آثار چاپ شده در ایران ، که از این جهت بسیار عقب است ، بلکه در مقام مقایسه با چاپ دیگر آثار در حوزۀ ادب استان یزد است .

چنانکه در فهرست آثار سال های 1381 تا 1385 آمده ، در این پنج سال مجموعاً 75 عنوان داستان توسّط نویسندگان یا ناشران یزدی چاپ گردیده است .

در سال 1381 مجموعاً 12 داستان چاپ شده . از این تعداد چهار عنوان نگارش ، یک ترجمه ، یک تصحیح و شش تألیف بوده است . از لحاظ ترجمه ، آثار ترجمه شده ، بسیار فقیرتر از سال های 1379 و 1380 است که چندین اثر به وسیلۀ خانم ها مهرانگیز و ویدا طیّبات ترجمه شده بود .

در سال 1382 ، مجموعاً 21 داستان چاپ شده که سه ترجمه ، دو تصحیح ، هشت بازنویسی ، یک داستان کودک و هفت تألیف بوده که آماری بس تاامید کننده است .

در سال 1383 مجموعاً 29 داستان چاپ شده که 17 عنوان نگارش ، یک عنوان ترجمه و 29 عنوان گردآوری و بازنویسی است .

در سال 1384 ، مجموعاً ده داستان به زیر چاپ رفته است که از این میان ، دو عنوان ترجمه و هشت عنوان تألیف است ، از کتاب های نگارشی دو عنوان آن وابسته به گروه کودک و نوجوان است .

در سال 1385 ، مجموعاً 16 اثر چاپ شده است که 11 عنوان آن در موضوع کودک و نوجوان است ( مجموعه آثار حسین فتّاحی لحاظ نشده است ) .

دشواری های چاپ و نشر کتاب های داستان در استان یزد ، جدا از مشکلات چاپ آن در ایران نیست و چه بسا دشوارتر نیز می نماید ، بلکه عمدتاٌ به دلیل فقدان امکانات توزیع در یزد ، ناآشنایی خوانندگان با نویسندگان و تازه کار بودن آنان و گرانی هزینه های کاغذ و چاپ و غیره است . به همین دلیل ، کمتر ناشری ، آن هم ناشر شهرستانی ، جرأت چاپ این گونه کتاب ها را دارد .

چنانکه بررسی شده ، تمام داستان هایی که در این پنج سال ، توسّط ناشران یزدی چاپ شده همگی با سرمایۀ خود نویسندگان بوده است . از این رو کمتر نویسنده ای به خود جرأت می دهد که ناشر کتاب های خودش باشد ، زیرا از نظر مادّی جز زیان ، چیزی در بر ندارد .

سیاست های تشویقی خرید کتاب هم که به وسیلۀ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می شود ، عمدتاً شامل کتاب های علمی ، پایه ، مرجع ، ادبی و تاریخی است و شامل کتاب های داستان نمی شود . مگر آنکه کسی با پیگیری و مراجعۀ مکرّر بتواند چند صدتایی از آن را به وزارتخانۀ نامبرده بفروشد .

نگارنده که خود بارها شاهد مراجعۀ نویسندگان جوان برای چاپ آثارشان بوده است ، جز تأسّف ، پاسخ قانع کننده ای برای آنان نداشته است . ناشران تهران هم بالطّبع آثار بزرگان و یا آثار پر فروش را چاپ کرده و کمتر در این زمینه ریسک می کنند :

مگر صاحبدلی روزی به رحمت

کند در حقّ [ این دوستان ] دعایی

آنچه که باعث تشویق و دلگرمی برخی جوانان داستان نویس یزدی شده و می شود ، چاپ آثار آنان در نشریّات گوناگون است . مگر آنکه وزارت ارشاد اسلامی یا ادارات کلّ ارشاد استان ها با اعطای وام به ناشران ، زمینۀ چاپ کتاب های داستان را فراهم آورند ، یا آنکه وامی که به نویسندگان داده می شود ، دارای شرایطی آسان تر و باز پرداخت طولانی تر باشد . خرید بخشی از کتاب های داستان به وسیلۀ ادارات ارشاد شهرستان ها هم می تواند زمینۀ خوبی برای دلگرمی داستان نویسان جوان باشد .

به هر روی آنچه در زیر می آید ، نمایی از آثار چاپ شده در حوزۀ ادبیّات داستانی در استان یزد و یا به وسیلۀ نویسندگان یزدی در خارج از استان است ( توضیح آنکه دورۀ هشت جلدی قصّه های خوب برای بچّه های خوب و دورۀ ده جلدی قصّه های تازه از کتاب های کهن اثر استاد مهدی آذر یزدی ، هرساله چاپ می شود و جایگاه رفیع و ثابتی در عرصۀ داستان نویسی کشور دارند ) .

«1381 »

-ابوالحسنیان ، طیّبه :عجب شبی بود ، یزد : نیکوروش ، رقعی ، 104 ص .

مجموعه ای است از چهار داستان کوتاه که نویسندۀ آن بر پایۀ دشواری ها و مشکلاتی که فراروی جوانان قرار داشته و خود تا اندازه ای شاهد آن بوده ، نگارش یافته است . این کتاب را باید نخستین اثر نویسنده دانست . عنوان داستان ها چنین است : « پسران قرن بیست ویکم » ، « شلوار تنگ » ، « عجب شبی بود » و « نمی دونم لبخند بزنم یا نه » .

***

-اقبالی ، فاطمه ( مهسا ) : تشنۀ عشق ، یزد : نیکوروش ، رقعی ، 182 ص .

نخستین داستان بلند و عاشقانۀ نویسنده که در دیباچۀ آن آورده است : « این قصّه ، قصّۀ عشق است ، پاک و مقدّس و بی آلایش . عشق یک پسر [ و ] یک دختر . با خواندن این کتاب ببینید که سرنوشت با آنها چه می کند . »

***

-ذبیح نیا عمران ، آسیه : آبی میرکا ، یزد : لالۀ کویر ، خشتی ، 12 ص ، مصوّر ، رنگی .

داستانی برای کودکان گروه سنّی « ب » ، که با نقّاشی های سیّد مهدی وثوق ، همراه شده . نویسنده که زادۀ آمل و ساکن یزد است ، عنوان آن را نیز به گویش آمل آورده ، آبی میرکا یعنی مروارید آبی .

***

-------- : تی تی ، یزد : لالۀ کویر ، خشتی ، 12 ث ، مصوّر ، رنگی .

به گویش آمل ، تی تی ، یعنی شکوفۀ درخت . این داستان برای کودکان گروه سنّی « ج » ، با نقّاشی های محمّدرضا فتّاحی چاپ شده است .

***

----------:چوری ، لالۀ کویر ، خشتی ، 12 ص ، مصوّر ، رنگی .

نویسنده تحت تأثیر خانه های بومی یزد و اصطلاحاتی که برای جوجه در یزد به کار می رود ، این داستان را برای کودکان نوشته ، نقّاشی های کتاب ، کارِ خانم سمیّه مشایخ است .

***

-ظهیری سمرقندی ، محمّد بن علی : سندبادنامه ، به کوشش : محمّد باقر کمال الدّینی ، تهران : میراث مکتوب و مرکز بین المللی گفتگوی تمدّن ها ، وزیری ، پنجاه و شش + 300 ص .

تصحیح تازه ای است از اثر نامی ، ظهیری سمرقندی براساس سه نسخۀ خطّی و یک نسخۀ چاپی ، کوشنده پس از گفتاری درازدامن که به اصل کتاب و ارزش های ادبی و سبکی آن اشاره نموده ، متن این داستان قدیمی را که اصل آن به هندی بوده و موضوع آن از سندباد ، حکیم هندی است ، نخستین بار به دستور امیر نوح بن منصور سامانی توسّط خواجه عمید ابوالفوارس قناویزی به فارسی دری ترجمه شد . آن گاه ظهیری در سدۀ ششم آن را از صورت سادۀ خود به نثری مزیّن و آراسته به امثال و اشعار تازی و پارسی آراسته است .

این اثر بعدها به وسیلۀ جلال عضد یزدی ، شاعر نامی ایران در سدۀ هشتم ، به نظم درآمد و در سال 1381 به کوشش دکتر محمّدجعفر محجوب چاپ شد . آقای کمال الدّینی گزیده ای از سندبادنامۀ ظهیری را در همین سال به وسیلۀ نشر میراث مکتوب چاپ نموده است .

***

-قزلباش ، سیروس : پسر لُر و رقص پریا ( پالیز و پریا ) ، یزد : نیکوروش ، رقعی ، 103 ص .

داستانی بلند و عاشقانه که بر گرفته از افسانه های جنّ و پری و اهریمن است .

***

----------- : فرشتگان فقیر ، یزد : نیکوروش ، رقعی ، 64 ص .

مجموعۀ سه داستان کوتاه است . داستان نخست آن که به گویش دری رایج در افغانستان نوشته شده ، حکایت نوجوانی افغانی است که در جریان جنگ های داخلی افغانستان با پدری مواجه است که مرگ را در پیش روی دارد .

عنوان این داستان : « پایم را دادم تا بوبویم زنده بماند » است . دو داستان دیگر ایرانی است .

***

-قیطاس ، عبدالرّحمن : عروس دریا ، یزد : لالۀ کویر ، رقعی ، 48 ص .

این داستان نویس ، یزدی نیست .

***

-مرادنیا ، لاله : روز تولّد ، یزد : انتشارات یزد ، خشتی ، 12 ص ، مصوّر ، رنگی .

داستانی برای کودکان که با تصویرهای نیما نیلیان و انیس سیرین همراهی شده است .

***

-موجکار ، افسانه : غروب شقایق و ... ، یزد : ستایش ، رقعی ، 88 ص .

نخستین تجربۀ این نویسندۀ جوان مهریزی است و شامل چهار داستان کوتاه که مفصّل ترین آن داستانی برگرفته از تجربیّات تلخ زندگی راوی قصّه با عنوان « غروب شقایق » است ، راوی که داستان را برای نویسنده بازگو نموده ، به تشریح داستان غم انگیز بیماری همسرش و مشکلاتی که با آن ها دست و پنجه نرم کرده ، پرداخته است .

***

-وافی ، سعیده : خانۀ عروسکی ، یزد : وصال ، پاتویی ، 84 ص .

گردآوری و ترجمۀ شش داستان کوتاه به زبان انگلیسی از اُ . هنری ، ادگار والاس ، اچ . اچ . مونر ، جان راسل ، جان گالسورتی و کاترین مانسفیلد است . کتاب حاصل تجربۀ دانشجویی نویسنده است و شاید آغازی باشد بر کارهای بزرگتر و موفّق تر .

***

-یوسف بدرالدّین : زلیخا رسوای عشق ، یزد : ریحانة الرّسول ( س ) ، رقعی ، 74 ص .

بازخوانی داستان نامکرّر دلدادگی زلیخا به حضرت یوسف ( ع ) ، بر اساس قصص قرآنی و روایات اسلامی . داستانی که از هر زبان که بشنوی نامکرّر است .

«1382 »

-آذریزدی ، مهدی :قصّه های خوب برای بچّه های خوب ، تهران : امیر کبیر ، چاپ جدید ، رقعی ، 8 جلد ، روی هم 1170 ص .

مجموعۀ هشت دفتر از قصّه های آموزنده از متون مهم و معتبر فارسی که به همّت و زبردستی استاد آذر برای کودکان و نوجوانان بازسازی و بازنویسی شده است ، اوج هنر و خلّاقیّت آذر یزدی در این هشت دفتر نمودار گشته که با توانمندی و شناخت خوبی که از مخاطبین خود داشته ، توانسته چنین مجموعه ای را تهیّه و تدوین کند و علیرغم اینکه سال هاست عرصۀ داستان نویسی کودکان پررونق ترین بخش چاپ کتاب در ایران است ، هنوز استقبال از این کتاب ها کم نشده و برخی از دفاتر آن به چاپ سی ام هم رسیده است . کاش دشواری های برساختۀ ناشر آن باعث نمی شد که استاد آذر از نوشتن دو جلد باقی ماندۀ قصّه های خوب سرباز زند .

قصّه ها به ترتیب زیر است :

1-کلیله و دمنه ، 2-مرزبان نامه ، 3-سندبادنامه و قابوس نامه ، 4-مثنوی مولوی ، 5-قرآن ، 6-شیخ عطّار ، 7-گلستان و مُلستان ، 8-چهارده معصوم .

***

-باراتینسکی ، یوگنی ابراموویچ : انگشتر ، ترجمۀ مهرانگیز طیّبات ، تهران : آرمان و یزد ، رقعی ، 32 ص .

داستان اشراف زادۀ روسی است که در حال ورشکستگی است و یکی از همسایگانش را به یاری می خواهد .

***

-بالزاک ، انوره :پیر دختر ، ترجمۀ محمّد جعفر پویندۀ [ اشکذری ] ، تهران : چشمه ، رقعی ، 282 ص .

حکایت سادۀ پیر دختری ثروتمند است که فراز و نشیب وقایع زندگی و آمد و شد خواستگاران گوناگون او بیان می شود .

طیّ این سالیان ، آثار گوناگون ادبی از پوینده در تهران چاپ شده ، که برای نمونه به یک داستان او اشاره شد .

***

-دهقانی تفتی ، محمّد علی :حق کشی های ریز و درشت ، یزد : وصال ، رقعی ، 108 ص .

مجموعۀ داستان های کوتاه دربارۀ تبعیض حکمروا در جامعه ، برقراری عدالت و موضوعاتی از همین دست است .

***

------ : دسته گلی در باتلاق ، یزد : وصال ، رقعی ، 108 ص .

مجموعۀ هشت داستان کوتاه اجتماعی که عمدتاً از مشاهدات نویسنده از محلّ سکونت خود بوده است .

***

-سلطانی گردفرامرزی ، فردوس :نقاب ، یزد : انتشارات یزد ، رقعی ، 104 ص .

داستانی کوتاه از نویسنده ای جوان و ظاهراً نخستین کتاب اوست . ناصر که مبتلا به ایدز است ، در پی ازدواج با دختر مورد علاقه اش است ، امّا سرانجام سر از زندان در می آورد .

***

-غدیری ، حسین :یک ماه مسافرت به ... ، یزد : ریحانة الرّسول ( س )  ، رقعی ، 48 ص .

یک داستان کوتاه ، حاصل نخستین تجربۀ نویسنده .

***

-کولینیز ، ویکلی [ ویلیام ] :زن سفید پوش ، ترجمۀ نسرین زارع ، یزد : وصال ، رقعی ، 128 ص .

نخستین ترجمۀ نویسنده به صورت کتاب است . پیش از این ، داستان نامبرده با ترجمۀ آذرمیدخت کاوۀ خوری و پروین قائمی از سوی نشر قطره در سال 1376 چاپ شده بود . اصل داستان ، مفصّل تر از این بوده و در 733 صفحه است . ظاهراً ترجمۀ خانم زارع خلاصه ای از زن سفیدپوش بوده است .

***

-لاجوردی ، احمد :رقص تارزن ، تهران : کیفیّت ، رقعی ، 231 ص .

مجموعۀ ده داستان کوتاه از این نویسندۀ یزدی که در تهران زندگی می کند .

***

-مرتضوی نسب ، فاطمه : قصّۀ مادربزرگ ، یزد : انتشارات یزد ، خشتی ، 12 ص ، مصوّر ، رنگی .

داستانی منظوم از پسر بچّه ای به نام کاکلی که برای گروه سنّی « الف » و « ب » نوشته شده است .

***

-نایب زاده ، [ مهناز ] : رُزهای سفید ، یزد : انتشارات یزد ، رقعی ، 107 ص .

حاوی دوازده داستان کوتاه که آخرین آن به نام رُز سفید است .

***

-نصرالله منشی ، ابوالمعالی : کلیله ودمنه ، به کوشش : سیّد علی رضوی بهابادی ، بهاباد : انتشارات بهاباد ، وزیری ، پانزده + 411 ص .

داستان سراسر پند و اخلاق کلیله و دمنه را همگان خوانده و شنیده اند . مصحّح در آغاز کتاب ، اشاره به ترجمه های این داستان که اصل آن به زبان سانسکریت بوده و در زمان انوشیروان به پهلوی ترجمه شده ، نموده است . ابن مقفّع آن را عربی و رودکی در سدۀ چهارم آن را منظوم نمود و سرانجام ابوالمعالی ، نویسندۀ نامی سدۀ ششم به نثر بسیار پخته و مصنوع نوشت که از آثار ارزشمند نثر پارسی است . قانعی طوسی در سدۀ سیزدهم قمری آن را منظوم نموده اند . در سالیان اخیر ویرایش های گوناگون آن به وسیلۀ نویسندگان معاصر چاپ شده است .

***

-یزدانی ، کرامت : نبرد یا بازی با منتقدان ، تهران : داستان سرا ، رقعی ، 88 ص .

مجموعۀ هفده داستان کوتاه ازاین نویسندۀ بواتانی مولد و یزدی مسکن است . پیش از این ، داستان های کوتاه زیادی ازاو در نشریّات ، به ویژه 57 ، خوانده بودیم .

***

- ؟ :قصّۀ هزار گیسو ، به کوشش سیّد علی رضوی بهابادی ، بهاباد ، چاپ دوم ، رقعی ، 456 ص .

برگزیده ای است از کتاب جامع الحکایات یا 46 قصّه که در عصر صفوی نوشته شده و نویسندۀ آن ناشناس است . نسخۀ منحصر به فرد خطّی آن در کتابخانۀ آستان قدس رضوی مشهد وجود دارد . کوشنده ، 15 داستان آن را برگزیده و پس از ویرایش با نام « قصّۀ هزار گیسو » چاپ نموده است . این کتاب مجموعه ای از قصّه های عامیانه است که در آن قصّه های جنّ و پری ، پهلوانی و حماسی و عاشقانه دیده می شود . این کتاب برای نخستین بار است که چاپ می شود و تصحیح متن کامل آن موضوع پایان نامۀ یکی از دانشجویان دانشگاه های ایران است .