فرهنگ اجتماعی دهات و مزارع یزد*

حسین مسرت

فرهنگ, اجتماعی, دهات و مزارع, یزد: واحد آمار و برنامه ریزی جهاد سازندگی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1363، بیاضی، 109ص.

پس از آمارگیری روستایی آبان 1360 به وسیلۀ جهاد سازندگی، واحد آمار جهاد بر آن می‌شود تا با گردآوری و در دسترس گذاشتن این آمار، یاری رسانی باشد برای مسئولان و دست اندرکاران برای تصمیم گیری‌های حیاتی دربارۀ یزد و آگاهی از نیازهای دهات و مزارع, آن. نیک می‌دانیم این زمان بدون برنامه‌ریزی نمی‌توان کار کرد و نیز برای برنامه ریزی می‌بایست نیاز‌ها را به دست آورد و این نیاز‌ها جز از راه پرسشگری و آمارگری به دست نخواهد آمد.

آمارهای این کتاب به وسیلۀ رایانه استخراج گردیده است: «در این نشریّه، 37 قلم اطّلاعات مربوط به وضعیّت اجتماعی, و تأسیسات عمومی دهات و مزارع, از بین 450 قلم اطّلاعات "شناسنامۀ آبادی" انتخاب گردیده که می‌تواند در برنامه‌ریزی‌های عمرانی بیشترین کاربرد را داشته باشد، علاوه بر این اطّلاعات که در سطح هر یک از دهات و مزارع, داده شد. اطّلاعات مفید دیگری از قبیل: "مصالح عمده ساختمانی"، "نوع منطقه اکثر خانه‌ها"، "آب و هوای اکثر دهات و مزارع," در سطح دهستان و شهرستان آمده که فقط در این سطوح جغرافیایی، دارای مفهوم است، در این آمارگیری، روش کسب اطّلاعات از طریق سرشماری نبوده است، بلکه به وسیلۀ مصاحبه با شوراهای اسلامی و مطّلعین آبادی‌ها حاصل گردیده است».

این آمارگیری، پنج شهرستان: اردکان، بافق، تفت، مهریز و یزد را در بر می‌گیرد:

11 بخش- 20 دهستان- 352 ده- 1807 مزرعۀ تابع- 289 مزرعۀ مستقل- 337 مکان تابع- 258 مکان مستقل- و 3033 آبادی آمارگیری شده است. کتاب نامبرده به 5 بهره (5 شهرستان) بخش گردیده که پس از آوردن جدول، تعداد بخش‌ها، دهستان‌ها و آبادی‌های روستایی به تفکیک شهرستان در استان یزد و جدول اطّلاعات مربوط به شهرستان‌های استان یزد آمده، آنگاه به گونۀ جداگانه در هر شهرستان این موارد را می‌آورد:

1. جدول اسمی مناطق جغرافیایی وتعداد انواع آبادی به تفکیک بخش و دهستان در شهرستان.
2. جدول اطّلاعات مربوط به دهستان های شهرستان.
3. اطّلاعات مربوط به دهات و مزارع, در شهرستان.

به عنوان نمونه در این آمارگیری روشن می‌گردد که در دهات و مزارع, استان یزد که به روی هم 3033 آبادی می‌شود، 45769 خانوار زندگی می‌کنند. در این آبادی‌ها 558 دبستان (یعنی برای هر 43/5 آبادی یک دبستان) و 81 مدرسه راهنمایی (یعنی برای هر 4/37 آبادی یک مدرسه راهنمایی) و 14 دبیرستان وجود دارد (یعنی برای هر 6/126 آبادی یک دبیرستان) و یا این شمار آبادی 136 کتابخانه دارند، یعنی برای هر آبادی یک کتابخانه، (البته این آمار از آن سال 1360 است). *

*. ویرایش نخست: نشریّۀ خبری- پژوهشی دانشگاه یزد، س 3، ش 107، (9/6/66): 2.

*. با شناختی که اکنون از روستاهای یزد در سال 1391 در دست است و بسیاری از روستاها خالی از سکنه شده، این آمار تغییر کلّی کرده است.