حسین مسرّت

حافظ شیرازی

21 مرداد برابر است با سالروزِ بر دار شدنِ قربانی ستم و جور قاجاریّه، میرزا رضا عقدایی (کرمانی).

ملاّ حسین عقدایی از اهالی عقدای** یزد، در آغاز جوانی راهیِ دیار کرمان می‌شود و پسرش میرزا رضا در همان جا به دنیا می‌آید و به همین دلیل به کرمانی شهره می‌گردد. هنوز سنّی از میرزا رضا نگذشته بود که به دلیل از دست دادن پدر، ناچار می‌شود در حین تحصیل، بر روی زمین موروثی پدرش کار کند. چندی نمی‌گذرد که محمّد اسماعیل خانِ وکیل‌الملک، حاکم ستمگر کرمان، این قطعه زمین کوچک را از چنگ میرزا به در آورده و او به ناچار به یزد هجرت می‌کند و در یکی از مدارس علوم دینی آن زمان به طلبگی نزد استادان حوزۀ علمیّه یزد می‌پردازد. از همان زمان وی به میرزا ملقّب می‌گردد.

خود نیز در این باره می‌گوید:«پدر من ملاّ حسین عقدایی است، معروف بود به ملاّحسین پدر، من خودم در اوایل کار از تعدّیات محمّد اسماعیل خان وکیل‌الملک

که مِلک مرا گرفت ... از کرمان به یزد رفته، مدّتی طلبه بودم و تحصیل می‌کردم[2] ».

میرزا پس از چند سال تحصیلِ علوم اسلامی، راهی تهران شده و دستفروشی می‌کند. در تهران به صفوف مبارزان علیه ناصرالدّین شاه و دربار ستمگر قاجار می‌پیوندد و با آشنایی از وضعیّت دربار و ستم‌هایی که در تهران بر او می‌شود، عزم خود را بر کشتن ناصرالدّین شاه جَزم می‌کند. گویا در این مدّت برای انجام کاری به روسیّه هم رفته است.* پس از آنکه میرزا رضا موفّق به کشتن شاه به هنگام زیارت شاه عبدالعظیم در ری می‌شود. بی‌درنگ گزمه‌ها او را دستگیر کرده و به سیاه‌چال می‌اندازند، تا اینکه سر و کارش به بازجوها می‌افتد، در برگۀ بازپرسی وی چنین آمده است:

«س- چطور شما به خیال کشتن شاهِ شهید افتادید؟

ج- چطور لازم نیست، به واسطۀ آن کُند و زنجیرهایی که من، به ناحق مبتلا بودم، آن شلاّق‌هایی که می‌خوردم، تا اینکه شکم خود را پاره کردم، که با خودکشی از شکنجه خلاص گردم، ... چرا که سال‌ها سیلِ بی‌عدالتی، رعایای او را فرا گرفته بود.»[3]

سرانجام در یک دادگاه فرمایشی او را به مرگ محکوم کرده و سحرگاه 21 مرداد 1275ش پیکر رنجور و زخم خوردۀ میرزا را به میدان توپخانۀ تهران برده و بر دار، سربلندش می‌کنند.

هم اکنون خانه‌ای در عقدا معروف به خانۀ میرزارضا کرمانی وجود دارد که گفته می‌شود، زمانی وی در بیرونی آن می‌زیسته است. بازماندگان میرزا با نام خانوادگی شاه‌شکار در کرمان معروف هستند.

* ویرایش نخست: ندای یزد، س 1، ش 22 (26/5/64): 2.

** عقدا دهستانی است از توابع اردکان یزد.

[2]. میرزارضا کرمانی: مسعود نوری، تهران: نور، 1361: 80.

*. در نامۀ کریم کشاورز به نگارنده آمده است که میرزا رضا در راه برگشت به ایران، در شهر باکو در منزل پدرش محمّد وکیل‌التّجار یزدی اقامت می‌کند.

[3]. انقلاب ایران: ادوارد براون، ترجمۀ احمدپژوه، تهران: معرفت، 1338.