تاريخ ورزش باستاني يزد*

حسین مسرت

تاريخ ورزش باستاني يزد[1]: محمّد علي كلاهي، يزد: بي‌نا، چاپ اوّل 1358، چاپ دوم 1370، وزیری، 456 ص، مصوّر.

از اينكه افراد دلسوزي چون آقاي كلاهي كه خود پهلواني كهنسال است، قلم به دست مي‌گيرند و آنچه را در چنته دارند، به روي كاغذ مي‌آورند، مي‌بايست سپاسگزار بود زيرا:

فردوسی

و آنچه برجاي می‌ماند، كتاب، آن هم كتاب سودمند است. بسيارند آگاهان و آزموده‌ها كه با دنيايي از تجربه و دانش و هنر، بي‌‌‌‌‌آنكه چيزي از خود به يادگار بگذارند، دنيا را بدرود مي‌گويند. اين سپاسگزاري بيشتر بدان دليل است كه كتاب ورزش نويسي (تايخچه يا اصول) درايران، به ويژه درشهرستان‌ها، پيشينه‌اي ندارد و همين، بيشتر اهميّت كار آقاي كلاهي را مي‌رساند. كوششي نموده شايان سپاس، تاريخچة گويايي از ورزش باستاني يزد را به رشتة تحرير درآورده. در اين راه با ريش سفيدان نشسته، سفرة دلشان را گشوده و آنچه را كه زماني امكان داشت، از يادها برود، برصفحة كاغذ آورده، شرح و بيان زورخانه‌هاي استان يزد (اردكان- تفت- بافق)، نام و مشخّصات مرشدان و پهلوانان استان، از مطالب در برگيرندة كتاب نامبرده است.

از كامل‌ترين بخش‌هاي آن كه نويسنده، زحمت بسياري را براي آن كشيده، بخش پنجم (اصول كامل ورزش باستاني)، و شامل پيدايش و وسايل ورزش زورخانه، حق‌خواني، گُلِ كشتي و فنون كشتي است. در اين بخش، ضمن شرح وسايل و چگونگي كاربرد آن، به اشعاري كه معمولاً مرشدان در زورخانه‌ها مي‌خوانداند، پرداخته‌ شده. حتّی منبع خوبي است براي افراد علاقه‌مند به تاريخ اجتماعي يزد، زيرا به مشاغل مردم ادوارِ پيشين تاريخ يزد هم اشاره شده است.

با همة‌ اين خوبي‌ها، كاستي‌هايي نیز دارد كه با رفع آن‌ها، كتابي به از اين خواهد شد. در زير چند نمونه از آن مي‌آيد:

1- از نظر صفحه‌بندي اشكال دارد.

2- بهتر مي‌بود كه از چاپ عكس‌هاي 4×6 در صفحات 17×24 چشم پوشيده (حدّاقل، عكس نويسنده در 5 جاي کتاب با قطع بزرگ آمده و يا عكس‌هاي تكراري ديگر كه با يك دانه عکس 4×6 بسنده مي‌شد) ضمن آنكه از حجم كتاب كاسته مي‌گشت، از اصراف كاغذ و پول نيز جلوگيري مي‌شد، به ويژه از ص397 تا 452 كه حدّاقل مي‌توانست در ده صفحه باشد. حواشي سفيد بسياري دارد، چنانكه مي‌شد كتاب را در صد صفحه چاپ كرد و اگر ويرايش مي‌شد، شايد از اين هم كمتر ‌شد و از چندباره گويي‌ها جلوگيري مي شد. به ويژه آنكه از لحاظ سجاوندي (نقطه‌گذاري، جمله‌بندي و...) بسيار ضعيف است.

3- كتابنامه به جاي پايان كتاب در صفحة 21 آمده آن هم به گونه‌ای نادرست.

4- سعي شده كه وابستگي پهلوانان به دربار را نشانة اهميّت آنان بداند و بر ايـن

نكته پا مي‌فشارد. هيچ جا سخن از سوء استفادة پادشاهان از نام و مقام و مردانگي پهلوانان نمي‌رود، بي‌هيچ پرداختي به دوران ستم وي يا حكمراني چندين سالة جلال‌الدّولۀ ستمگر در یزد.

5- بخش‌ششم‌(ورزش باستاني ديگر شهرستان‌هاي استان يزد) نارساست كه بايستي بيشتر كار شود.

6- كتاب، چهار صفحه غلط‌نامه دارد، هرچند چاپ كتاب بدون غلط در ايران كمتر پيشينه دارد، اما اين اندازه غلط هم نشانة بي‌دقّتي و شتاب دركاراست.

اميد آنكه مؤلّف با توجّه به مطالب و كاستي‌هاي گفته شده موفّق شود آن را به صورت كامل‌تري به چاپ رساند. همراه با مطالب تازه يافته همچون: تبديل يخدان بُندرآباد و چند آب انبار ديگر در یزد و بافق به زورخانه و بهره‌بردن از كتاب‌هايي كه به تازگي انجمن ورزش باستاني ايران چاپ كرده است. چون كتاب، سندي افتخارآفرين نه تنها براي ورزش يزد، بل براي تاريخ يزد است، از كوشش‌هاي آقاي كلاهي قدرداني مي‌شود.

***

در سال 1381 به كوشش و پژوهش: محمّدعلي مديري، كتابي با نام: تاريخ ورزش یزد از پهلواني تا قهرماني در يزد: نيكوروش، وزيري، 528 ص. چاپ شده است.

*. ويرايش نختس: نداي يزد، س3، ش93(7/2/66):3.

[1]. توضيح: كتاب به سال 1370 در شهر تفت يزد به چاپ دوم رسيده است. چون برخي نكات اشاره شده در ويرايش نخست مقاله، در چاپ دوم كتاب رعايت شده بود، حذف گرديد. امّا همچنان نكات ديگر به قوّت خود باقي است. مثلاً در اين چاپ، كتابنامه حذف شده است، كيفيّت بيشتر عكس‌ها نامطلوب است و نياز به ويرايش فني و محتوايي دارد. امّا بدون گزافه همّت اين پهلوان كهن در راه چاپ دوم ستودني است. (15/3/76)