اعتراف فروتنانه

یادی از روانشاد خدیو جم، نویسنده و مترجم یزدی تبار*

حسین مسرّت

«با فروتنی اعتراف می کنم که دانشجو بوده و هستم و آرزومندم تا پایان زندگی دانشجو بمانم و دانشجو بمیرم.» (خدیو جم)

حسین خدیو جم به سال 1306 ش در  شهر مشهد به دنیا آمد .پدرش از مردم اشکذر یزد بود و وی را در  5 سالگی به مکتب خانه ای در برزن یزدی های مشهد گذارد. هنوز نوجوانی بیش نبود که زیر نظر استاد محمود نجّار، درودگری را آموخت سپس نزد استاد عبّاس قمی رفته و فرنگی سازی (مبل سازی) را به نیکی فراگرفت  از همان زمان راهی مدرسه شد. در سال 1325 ش همراه خانواده راهی عراق شد و در آنجا پی برد که تا چه اندازه به فراگیری زبان عربی دلبستگی دارد .

خدیو جم پس از بازگشت به پای درس آقا سید هاشم میردامادی در مسجد جامع گوهرشاد نشست و آن گاه در سال 1327 ش در شمار آموزگاران مدرسۀ مهدیه عابدزاده در آمد تا به نوجوانان عربی بیاموزد. شب ها استاد هاشمی به او حساب، هندسه، تاریخ و جغرافیا می آموخت. پس از آنکه دانشنامۀ پنجم متوسّطه را گرفت (برابر دیپلم امروزی)، چون آرزوی مهندسی در سر داشت برای نامنویسی به سراغ دبیرستان فیوضیات رفت، ولی چون وی دارای زن و فرزند بود و  سنّی از او گذشته بود، مدیر از پذیرفتن وی خودداری کرد، پس از اصرار فراوان، به این شرط پذیرفت که پشت پنجرۀ کلاس ششم ریاضی بنشیند و درس های استاد را گوش دهد و هیچ کس از این بابت خبری نداشت تا اینکه یک روز آموزگار او را دید و پس از پرس و جو و  آزمایش وی را به عنوان مستمع آزاد به سر کلاس پذیرفت.

پس از آنکه بین 42 نفر تنها وی و یک نفر دیگر برای دبیر ریاضی پذیرفته شدند، استاد زوار پس از اندرز فراوان و بر مبنای استعداد خوبی که خدیو جم داشت وی را به فراگیری درس های ادبیّات رهنمون کرد. او همان سال کتاب های ششم ادبی را خواند و در آزمون ها کامیاب گردید و پس از گرفتن دیپلم ادبی، دبیر دبیرستان های مشهد شد. هنگام گشایش دانشکدۀ ادبیّات مشهد در نخستین دورۀ آن نامنویسی کرد و با پیروزی آن دوره را با گرفتن دانشنامۀ لیسانس پشت سر نهاد .

چون بیماری آسم و سل ریوی او را رنج می داد، به ناچار راهی تهران شد و در سال 1341 در کتابخانۀ ملّی ایران آغاز به کار نمود و همان جا ترجمۀ کتاب عقاید فلسفی ابوالعلا معرّی نوشته طه حسین را آغاز کرد و چون چند کتاب دیگر اعم از ترجمه و توضیح از او به چاپ رسید، از سوی بنیاد فرهنگ ایران دعوت به کار شد.

خدیو جم بخش های مهمّ کتاب عقاید فلسفی را در حین سوار بودن بر اتوبوس واحد از محلّ کار تا خانه اش ترجمه کرده است وی در بیان زندگی خود گفته بود: «به هنگام تهیّه و نگارش و ویرایش کتاب هایم هدفی جز بیدار کردن جوانان محروم این مرز و بوم و آشنایی شان با فرهنگ پر بار ایرانی و اسلامی نداشتم.»

او در سال های 1363 و 1364 برای شرکت در انجمن ادبی کتابخانۀ وزیری به یزد آمده بود. حسین خدیو جم سرانجام در روز دوشنبه 22 مهرماه 1365 ش بدرود زندگانی گفت. روانش شاد.

برخی از آثار مهم وی عبارتند از:

حقایق الاجنار ناصری (محمدجعفر خورموجی)/ آن روزها (طه حسین)/ عقاید فلسفی ابوالعلا معرّی (طه حسین) / هماهنگی مردم/ کتاب از نظر شاعران و نویسندگان/ در زندان ابوالعلا معرّی/ در اسات حول کتاب جوام العلوم/ مسیر طالبی (میرزا ابوطالب خان)/ احیا العلوم و جواهر القرآن و کیمیای سعادت (هر سه اثر : امام محمّد غزّالی)

*پیمان یزد ، ش482