اشتری یزدی، شاعری از عصر قاجار یزد*

حسین مسرّت

      ميرزا عبدالمحمّد اشتري يزدي ( حدود 1230 ق ) مؤلّفان دو تذکرۀ سخنوران يزد ( خاضع ، 12) و تذکرۀ شعراي يزد ( فتوحي ، 178) به اشتباه نام کوچک او را عبدالحميد ثبت کرده اند.

وی فرزند محمّدعلي مستوفي ملقّب و متخلّص به «اشتري »، شاعر سدۀ سيزدهم قمري در يزد زاده شد. سال تولّد و وفات او معلوم نيست، امّا مشخّص است که تا اواسط دولت فتحعلي شاه قاجار (حدود 1230 ق ) زنده بوده است .(ديوان بيگي ، ج 1: 134) .

     پدر و جدّش ميرزا غفور و نيز نياکان و جمعي ديگر از خاندان او همواره وزير و متصدّي ديوان استيفا در يزد بوده اند. (ديوان بيگي ، ج 1: 134 ، وامق يزدي ، 306) و جزء بزرگان و اعيان اين ولايت به شمار مي رفتند. (وامق يزدي ، 306) چنانکه در اسناد برجاي مانده از حاج محمّد حسين امين الضرب نيز مندرج است، يک تن ديگر از اين خاندان به نام ميرزا علي نقي خان اشتري (حدود 1271 ق) فرزند ميرزا کوچک مستوفي از بازرگانان نامي يزد و مباشر گمرک اين شهر بوده و با امين الضرب مراودت و مبادلات اقتصادي و بازرگاني داشته است (نک: امين الضرب ، 23، 30 و ...  کاظميني ،ج 1: 138-139) و هنوز اين خاندان با همين لقب در يزد زندگي مي کنند . و خود را از اولاد مالک اشتر نخعي (از ياران و فرمانداران زمان حکومت حضرت علي (ع) مي دانند.(وامق يزدي ، 306 ؛ ديوان بيگي 1 ، 134).

     صاحب تذکرۀ ميکده دربارۀ اين خاندان مي نويسد: « جوانان نوخاسته در ميان ايشان بسيار است ، غالباً آراسته به زيور ادب و خوش برخورد و نيکو مشرب اند ». ( وامق يزدي: 306)

چنانکه محمّدعلي مستوفي ، پدر اشتري نيز طبع موزوني داشته است.(همان جا ) و در عصر حاضر نيز احمد اشتري فرزند محمّدعلي متخلّص به ژاله (1295-1378 ش) شاعر خوش طبعي بود و دفتر کوچکي از اشعارش به نام «گلبرگي از ژاله» بر جاي مانده است (کاظميني ج 1:  138 ؛ فتوحي 286-288) آمده است که او شاعري را از پدر بزرگ خود مستوفي الممالک [ظ: مستوفي ] که از شاعران زمان خود بوده ارث برده است (فتوحي ، 286)

در تذکره ها تنها ابياتي از غزليات اشتري يزدي مندرج است (نک : وامق يزدي ، 306-607، ديوان بيگي ،ج1 : 135؛ شهلاي يزدي ، 577-578). صاحب تذکرۀ منظوم سخنوران يزد دربارۀ او گفته است :

نامش چو خصايلش ، «حميد»  است

در شعر ، صلاده اميد است

در «ميکده » دارد او دو صد ارج

ابيات خوشش ، کنون شده درج

(مسرّت ،ج1: 559)

کتابنامه :

 امين الضرب ، محمّدحسين: يزد در اسناد امين الضرب ، به کوشش: اصغر مهدوي ، ايرج افشار ، تهران ، طلايه ، 1380 .

خاضع ، اردشير : تذکرۀ سخنوران يزد ، حيدرآباد رکن ، 1341 .

ديوان بيگي شيرازي ، سيد احمد: حديقه الشّعرا به کوشش: عبدالحسين نوايي، تهران: زرّين، 1364 ،ج1.

شهلا يزدي، محمّدعلي مدرّس: تذکرۀ شبستان، به کوششک اکبر قلمسياه، يزد: گيتا 1379 .  فتوحي يزدي، عبّاس: تذکرۀ شعراي يزد، يزد: انديشمندان يزد ، ویرایش سوم،1382 .

کاظميني، محمّد: دانشنامۀ مشاهير يزد ،يزد: ريحانه الرسول، 1382 .

 مسرّت، حسين: يزد، يادگار تاريخ، تهران: دف ، ویرایش دوم  ،1395، ج1.

وامق يزدي، محمّدعلي: تذکرۀ ميکده، همراه با تاريخ ادبيّات يزد در عصر قاجار، به کوشش: حسين مسرّت، يزد : ريحانه الرسول يزد و انديشمندان يزد، ویرایش دوم، 1381 .

*مأخذ: یزد امروز (1397/11/29).