آب‌انبار خداپرست (دَرمشا)*

حسین مسرّت

همبستگی مردمی در ساخت بنایی همگانی، ویژگی این آب‌انبار است که در نزد کمتر آب‌انباری در یزد دیده‌شده است. نزدیک به سال 1312 ش با اندیشۀ نیک رستم اسفندیار و برای بهره‌وری مردم بخش جنوب برزن کوچه بیوک که بیشتر زرتشتی بودند. شالودۀ ساخت این آب‌انبار از سوی او ریخته می‌شود. پس دست‌به‌کار شده و با گردآوری 6-7 هزار تومان از نیکوکاران کوچه بیوک که برخی باشندۀ تهران و بمبئی بودند، توانست در زمان سه سال این بنا را در سال 1315 ش به پایان رساند.

نکته‌ای که در نزد بسیاری از بناهای زرتشتی ساخت یزد دیده می‌شود، ساخت آن به یادبود (نامگانه) پدر و مادر و دیگر بستگان و درگذشتگان است که برای روان شادی آنان از سوی بستگان ساخته می‌شد.

همانند این آب‌انبار که خداپرست گشتاسب به یادبود پدرش، گشتاسب خداپرست و مادرش زمرّد اسفندیار و رستم اسفندیار به یاد فرزند ناکامش خدارحم رستم و کسی دیگر به یاد جوان ناکام فریبرز اردشیر هزینۀ ساخت آن را پرداخته است و سهراب رستم (سهراب رستم بنداری) به شَوند نداشتن فرزند و پایدار ماندن نامش به چنین کار نیکی دست‌زده است. در این میان، نام شیرین خسرو، همسر خداپرست گشتاسب و گل خداداد، همسر رستم دیده می شود.

این بنای همه آجری که درگاه ورودی زیبایی دارد و بر دو سویش سکّو ساخته‌شده است، دارای دو شیر جداگانه برای مسلمانان و زرتشتیان است. هماهنگی مخزن و بادگیر هم بدان زیبایی دوچندان داده است. در گویش بومی زرتشتی، آنجا را «دَرمشا»« Darmasha »یعنی: دَر مشو، یعنی: در نرو گویند. چون در آن روزگاران، پس ازآنجا بیابان بوده، مردم بومی به فرزندان کوچک خود سفارش می‌کردند که ازآنجا دورتر نروند. اکنون‌که کوچه بیوک یکی از برزن‌های میانی شهر یزد است، در شمال این برزن، چند آب‌انبار دیگر ساختۀ مسلمانان هست.

بر کتیبۀ این آب‌انبار که از سنگ سفید با نقش های و گل و برگ به خطّ نستعلیق و به‌اندازۀ 30 × 50 سانتی‌متر است، خوانده می‌شود:

اهورا

به یاری پروردگار، آب‌انبار را نیک‌اندیشان: خداپرست گشتاسب، شیرین خسرو، دینیار آبادیان، گشتاسب خداپرست، زمرد اسفندیار، رستم اسفندیار، گل خداداد، روانشاد جوان ناکام فریبرز اردشیر، شادروان خدارحم رستم، شاپور کیخسرو، دولت نامدار، دولت خداپرست، لهراسب رستم برای استفادۀ همگان در سال 1315 خورشیدی ساختمان گردید.

کتاب‌نامه

حصارنوی، علیرضا: گزارش بررسی و قرائت سنگ‌نبشته‌های تاریخی یزد، یزد: معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی استان یزد، 1378، ج 3: 53-51.

دهقان طزرجانی، علی‌اکبر: بررسی رجال و مشاهیر استان یزد، پژوهش برای ادارۀ کلّ میراث فرهنگی استان یزد، 1380: 139-136.

پژوهش میدانی/ گفتگو با مردم بومی.

برگرفته از یادگار نیک: حسین مسرّت.