اهمیّت و ارزش کتاب«سفر به جنوب ایران» (3)

حسین مسرّت

نخستين بار يوسف اعتصامی در فهرست كتابخانۀ مجلس آن را معرّفی كرد، سپس ايرج افشار در مجلّۀ جهان‌نو آن را شناساند (افشار، 1327 :297-299)، آن گاه در سواد و بياض ذيل عنوان: «يزدیها تلگراف نمی‌خواهند»، بخشی از آن را درج و به معرّفی‌اش پرداخت. (افشار، 1344: 239-237) بعدها در کتاب يادگارهای يزد، بخش يزد آن را چاپ كرد (افشار، 1374، ج 1: 672-670) و سپس در فرهنگ ايران زمين متن كامل آن را با همياری عبّاس سايبانی به چاپ رساند. (شیندلر، 1352: 260-183) سپس توسّط علی سپهری اردکانی بخش اردكان و ميبد اين سفرنامه با اشتباهات چاپی فراوان در کتاب تاريخ اردكان درج شد. (سپهری اردکانی، 1364، ج 1: 74-72) و آخرین بار توسّط نگارنده بخش یزد آن درکتاب یزد، یادگار تاریخ درج شد. (مسرّت، 1395: 36-28)

مصطفی درایتی در فهرستوارۀ دست‌نوشته‌های ایران (دنا) آن را ذیل نامهای: سفرنامۀ یزد (درایتی، 1389،ج6: 151) سفرنامۀ قم و کاشان و یزد و کرمان و خلیج فارس (همان: 143) و سیاحت نامۀ تلگرافچی فرنگی (همان: 265) آورده است.

نگارنده ‌كوشیده است آن را با توضيحات و زيرنويسهاي مختصر و مفيد تصحیح کند. موارد اختلاف با نسخۀ مجلس با حرف «مج»، با نسخه کتابخانۀ ملک با حرف «مل»، توضيحات ايرج افشار با «الف» و توضيحات نگارنده با «م» در پاورقی با اعداد لاتین مشخّص شده است. چون شيوۀ نگارش يكسانی در سفرنامه ديده نمی‌شود، از اينرو كوشش شد، رسم‌الخطّ پذيرفته شدۀ فرهنگستان زبان وادب فارسی در بازنويسی سفرنامه به كار برده شود.

کتابنامه

الف) کتاب:

اعتصامی، يوسف (1311) فهرست نسخه‌های كتابخانۀ مجلس شورای ملّی، جلد دوم، چاپ اوّل، تهران: كتابخانۀ مجلس شورای ملّی، ص444.

افشار، ایرج (1344) سواد و بياض، جلد اوّل، چاپ اوّل، تهران: دهخدا، صص 239-237.

افشار، ايرج و ديگران (1361) فهرست كتابهای خطّی كتابخانۀ ملك، جلد سوم، چاپ اوّل، تهران: كتابخانۀ ملّی ملک، صص467-468.

افشار، ايرج (1374) يادگارهای يزد، جلد اوّل، چاپ دوم، يزد: خانۀ کتاب یزد و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، صص670-672

درایتی، مصطفی (1389) فهرستوارۀ دست‌نوشته‌های ایران(دنا)، جلد ششم، چاپ اوّل، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، ج6، صص151 و 143 و 265.

سپهری اردكانی، علی (1364) تاريخ اردكان، جلد اوّل، چاپ دوم، اردکان: ادارۀ كلّ ارشاد اسلامی يزد و كانون كتاب ولی عصر اردكان، صص 74-72.

منزوی، احمد (1354) فهرست نسخه‌های خطّی فارسی، جلد ششم، چاپ اوّل، تهران، مؤسّسۀ فرهنگی منطقه‌ای، ص4038.

ب) مقاله

افشار، ايرج «سفرنامۀ تلگرافچی» فرهنگ ایران زمین، جلد نوزدهم، چاپ دوم، 1354، ص 183.

------- «سفرنامۀ تلگرافچی»، جهان نو، سال 3، شمارۀ 12، 1337، صص299-297.

باستانی پاریزی، محمّد ابراهیم ( 1389) «مرثیۀ مُرسیه (تلگراف در ایران) »، پژوهشهای ایرانشناسی، ناموارۀ دکتر محمود افشار، به کوشش نادر مطلّبی کاشانی، جلد بیستم، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، صص 385-382.

[شیندلر، آلبرت هوتوم] «سفرنامۀ بحرین یا گزارش مأموریّت کشیدن سیم تلگراف»، به کوشش سعید خودداری نائینی، پیام بهارستان، دورۀ 2، سال 4، شمارۀ 16، 1391، صص 117-76.

[شیندلر،آلبرت هوتوم] «سفرنامۀ تلگرافچی» به کوشش عبّاس سایبانی، فرهنگ ایران زمین، جلد نوزدهم، چاپ دوم، 1354، ص 183-260.

[شیندلر، آلبرت هوتوم] «سفرنامۀ یزد»، به کوشش حسین مسرّت، یزد، یادگار تاریخ، [ویرایش دوم]، 1395، تهران: دف، صص36-28.

مسرّت، حسین: «زندگی و آثار آلبرت هوتوم شیندلر، ایرانشناس نامی عصر قاجار» ،دریچه، س13، ش50(زمستان 1397):173- 184// تارنمای دایره المعارف بزرگ اسلامی(21/1/1398).