فرهنگی ناب برای به نویسی *

حسین مسرت

فرهنگ درست نویسی سخن : حسن انوری ، یوسف عالی عبّاس آباد ، تهران : سخن ، 1385 ، رقعی ، 528 ص .

امروزه با گسترش دامنۀ نفوذ نوشتار و نثر در همۀ ابعاد رسانه ای آن بویژه در روزنامه ها و رادیو تلویزیون ، بایستگی کاربرد نثری پیراسته و آراسته . بیش از پیش نیاز می شود ، بویژه آنکه با گسترش پدیده های نویی چون اینترنت ، وبلاگ نویسی ، پیام کوتاه تلفنی ( پیامک ) و فضای مجازی ، زبان نوشتاری فارسی بیش از گذشته دچار وادادگی و شلختگی شده است .

مردم زمانۀ کنونی بیش از هر زمان دیگر در روز، شنوندۀ گفتارهای رادیو و تلویزیون هستند و هر آنچه از راه این دو فرستنده به گوش مردم برسد ، در زیان گفتار و نوشتار وارد می شود . از اینروست که کاربرد واژه ای نادرست ، نارسانا در یکی از این دو رسانه ، برابر است با گمراه شدن هزاران نفر از شنوندگان آن و رسانه سومی که پس از این دو قرار دارد ، روزنامه ها هستند .

از اینرو بسیار بایسته و شایسته است نه تنها کتاب هایی که در زمینۀ در دست نویسی و بهتر نویسی برای همگان چاپ شود . بل برای نویسندگان رسانه های همگانی دوره های آموزشی ترتیب داده شود تا نثر کنونی بیش از این به سوی « کژتابی » و نازیبایی گام برندارد .

***

خوشبختانه و بر پایۀ همین نیاز سنجی بود که در سال 1385 کتاب بسیار خوب ، فراگیر و راهگشای « فرهنگ درست نویسی سخن » با دیباچۀ استادانه و عالمانۀ دکتر حسن انوری راهی بازار دانش شده است ، به همان خوبی و آراستگی دورۀ « فرهنگ سخن » کاری است بسامان ، شایسته ، آن هم به هنگامی که نثر بیشتر رسانه های ما رو به بی بندوباری می روند . نویسندۀ این سطور به محض دیدن و خریدن آن ، تمامی کارهای اصلی و روی میز و در دست انجام خود را به کناری نهاد و مشتاقانه به خواندن آن سرگرم شد . کتاب دیباچه ای از دکتر انوری دارد ، جامع هر آنچه باید گفته شود ، از زبان معیار ، عیار نثر ، آسیب ها و دشواری های نثر کنونی پارسی و غیره سخن رانده است . سخنانی از سر دلسوزی و بسیار مستند .

امّا فرهنگ درست نویسی سخن که بنا به نوشتۀ دکتر انوری ؛،دستاورد سال ها بررسی ، کاوش و پژوهش دکتر یوسف عالی عبّاس آباد در کتاب ها و نشریّه های هشتاد سال گذشته است و به سان دیگر فرهنگ ها به گونۀ الفبایی سامان یافته است .

پیش از آن نسل کنونی چندین کتاب را با نام های : فرهنگ غلط های رایج ( حسن عرفانی ) ، درست و نادرست ( حسین اعتماد )، غلط ننویسیم ( فریدون کار ) ، درست بنویسیم ( منصور ثروت ) بویژه کتاب جامع غلط ننویسیم ( ابوالحسن نجفی ) که جزء متون دانشگاهی شده و هرساله به چاپ می رسد ، دیده و از آگاهی ها و نکته سنجی های آن برخوردار شده بود . امّا زبان ، هر روز در حال دگرگونی است ، هر روز ده ها واژه با کاربرد تازه وارد زبان می شود ، هر دانش تازه ، همراه خود واژه ها و اصطلاحات نوی می آورد . هر مترجم تازه کار ،ده ها واژۀ جدید می سازد و وارد گردونۀ زبان می کند . و بدا به روز زبان فارسی ، اگر آن مترجم ، بی دانش ، کم سواد و ولنگار باشد که آسیبی جبران ناپذیر به زبان فارسی وارد می کند . همان گونه که در این 40 – 50 سالۀ گذشته ، مترجمان بی تعهّد و کم سواد انجام داده و صدها واژه ، عبارت و جملۀ نا زیبا را در زبان و گفتار مردم گردانده و اکنون به دشواری می توان آنها را به کناری نهاد .

در این کتاب ، دکتر عالی با بهره وری از دانش خود و با مطالعه و بررسی آثار نویسندگان نام آور و دارای سبک در ادب فارسی ، اعم از گذشته و اکنون از بیهقی گرفته تا دکتر اسلامی ندوشن ، به گردآوری و ساماندهی این فرهنگ دست یازیده است . وی برای درستی کار خود ، جا به جا به آوردن گواهانی از نویسندگان و سخنوردان ایران مانند سعدی ، حافظ ، قاآنی ، مولوی ، بیهقی ، ناصر خسرو و پرداخته و برای سنجش نادرستی واژه ها و عبارت های نثر کنونی ، واژه ها را با آثار نویسندگانی چون محمّد علی فروغی ، مجتبی مینوی ، محمّد قزوینی ،عبّاس اقبال ، سعید نفیسی ، علی اکبر دهخدا ، پرویز ناتل خانلری ، غلامحسین یوسفی ، عبدالحسین زرّین کوب ، محمّد علی اسلامی ندوشن و عبدالحسین زرّین کوب محک زده است . هر آنچه را این استادان به کار برده و پذیرفته اند ، بر آن مهر روا زده و جز آن را به کناری نهاده است . هر چند در برخی جای ها ، تسلیم زبان گفتار و نوشتار عوام شده ، امّا این موارد بسیار اندک است .

به هر روی دکتر عالی، همّتی گران به کار برده و با صرف سال ها وقت و همراه نمودن دانش ، تجربه و اندیشه و بررسی ، کتاب « فرهنگ درست نویسی » را روی پیش خان دل و اندیشۀ دوستداران فرهنگ و ادب پارسی نهاده است ، خدایش توفیق دهاد که چنین کاری را سامان داده است و بدو نیرویی ببخشد که سالیان سال بتواند آن را روز آمد نموده و با ویرایش های نو و عنایت به نقدهایی که بر این کار می شود ، کتاب را به از این سازد . کاری که سال هاست دربارۀ چاپ های تازه کتاب غلط ننویسیم ، اثر استاد ابوالحسن نجفی دیده نمی شود و کتاب نامبرده علی رغم گذشت سال ها و روبرو شدن با دگرگونی زبان و پیدایی واژگان نادرست جدید و نگارش ده ها نقد و بررسی آن ، همچنان به همان گونۀ نخستین چاپ می شود .

نگارنده علی رغم اینکه سر رشته ای در دانش فرهنگ نویسی ، زبان شناسی ، دستور نویسی و نثر نویسی ندارد ، امّا در جایگاه یک خوانندۀ عادی و علاقمند به ادب فارسی ،به خود حق می دهد که در آینده این کتاب را هم چون کتاب «غلط ننویسیم» ، نقد وبررسی کند، زیرا بی گمان کتابی بدین مهمّی که با هدف درست نویسی نسل کنونی تدوین شده و سال های سال، محلّ مراجعه و وثوق بسیاری از نویسندگان ، قلمزنان و سخنرانان خواهد بود ، نقد و بررسی های زیادی هم دربارۀ آن نوشته خواهد شد . که همه و یقیناً به انگیزۀ بهتر شدن کتاب نوشته خواهد شد و امید که مورد عنایت گردآورندگان آن باشد .

نگارنده بر این باور است که هنوز صدها واژه ، اصطلاح ، عبارت و جملاتی از این دست را که بیشترینۀ آن شاهکار مترجمان ابن الوقت است ، می توان جست و به بررسی آن پرداخت که چندتایی مانند : البتّه که نه، خواهش می کنم ، و غیره.

پاورقی

* بشارت یزد ،ش 1337 و 1338.