دوستی من با خاندان مدرّسی یزد*

حسین مسرّت

نخستین آشنایی من با این خاندان در دهۀ 1340 در دبستان سعدی بود که با سید کاظم مدرّسی، همشاگردی بودم . او و برادر بزرگش هر دو نقاشان زبردست و کاریکاتوریست بودند. دومین آشنایی ام با خانوادۀ حاج سید حسین مدرّس وامق بود که در دهۀ 1350به واسطۀ سپردن دفتر ازدواج پدرم عباس مسرّت به ایشان بود که به نوبت با فرزندانش به نام های آقای سید علی اصغر (مدرّس در مصلّی صفدرخان) و سید علی (دبیر دبیرستان) و سید محمد، عاقد و سپس با نوه های ایشان هم آشنا شدم.

از مهر 1354 تا خرداد 1359 در دبیرستان علی دیهیمی مشغول تحصیل بودم که دبیر درس شیمی ما آقای سید حسین مدرّسی نژاد بود و دبیر درس ریاضی جدید، آقای سید علیرضا مدرّس وامق و نیز آقای سید مهدی مدرّسی یزدی، نوۀ حجاب یزدی ، شاعر معروف که در همان دبیرستان، دبیر و معاون آموزشی بودند. (ایشان در دهۀ 1360 تصویری از دیوان حجاب یزدی را به من محبّت کردند) . در همان زمان، چندین همشاگردی مانند آقایان حسین مدیری و برادران مدرّسی داشتم که پدرشان در چاپخانۀ گلبهار یزد کار می کرد.

در سال 1365 که به استخدام کتابخانۀ وزیری درآمدم و با نسخه های خطّی آشنا شدم ، پی بردم که تذکرۀ میکده، تألیف سید محمّدعلی مدرّس متخلّص به وامق یزدی، تألیف 1262 ق که آن را باید نخستین تذکرۀ شناخته شدۀ سخنوران یزد دانست، تاکنون چاپ نشده و اهتمام به چاپ آن بر پایۀ نسخۀ عکسی موجود در دانشگاه تهران و نسخۀ دست نویس کتابخانۀ وزیری کردم و سرانجام در سال 1371زیر نظر استاد ایرج افشار چاپ شد. در این تذکره گزارش زندگی 62 شاعر دورۀ قاجار در یزد آمده که تعدای از آن ها از سلسلۀ مدرّسیان یزد هستند. همزمان با پژوهش در زندگی شاعران این تذکره با دو تذکرۀ دیگر آشنا شدم که هر دو را مدرّسی های یزد گردآورده بودند. نخست تذکرۀ شبستان، گردآوری سید محمّدعلی مدرّسی متخلّص به «شهلا» که حدود سال 1272 ق تألیف شده و شرح حال و شعر شمار خوبی از سخنوران ایران و یزد و مدرّسی ها را دارد که دست به کار به فیش برداری و پژوهش های نخستین آن شدم که بعداً یکی از فرهنگیان یزد چاپ کرد و من از ادامۀ کار منصرف شدم؛ و دیگری تذکرة السلسله اثر سید ابوالقاسم مدرّسی خویدکی متخلّص به صابر که منحصراً مربوط به شاعران سلسلۀ مدرّسی یزد است و هنوز چاپ نشده است و امیدوارم که بتوانم تصحیح و چاپ کنم.

از همان زمان و پس از چاپ تذکرۀ میکده با آقای مهندسی سید یحیی مدرّس وامق که پدرشان امام جماعت مسجد بلبل یزد بودند و خودشان در شرکت نفت تهران کار می کردند و شاعر خوبی هم هستند، آشنا شدم .ایشان هم چندین نسخه از دیوان وامق یزدی را داشتند که تصویرهای آن را محبّت کردند تا یک روزی تصحیح و چاپ کنم. و سروده های چندی در اهمیت کار من برایم فرستادند.

مدّت‌ها در پی اصل تذکرۀ میکدۀ نسخۀ وزیری می گشتم که آیت الله سید علی محمّد علاقه بند به سفارش حجّت الاسلام سید علی محمّد وزیری، بانی کتابخانۀ وزیری از روی آن نوشته بودند که با دارندۀ آن آقای سید اسماعیل مدرّس مصدّق، دبیر بازنشستۀ آموزش و پرورش یزد و حسابدار شرکت سیمان کرمان آشنا شدم که به غیر از این کتاب، چند نسخه از دیوان وامق یزدی و فدایی یزدی ، پسرش را هم داشتند . چند ماهی هفته ای یک‌بار در ماه رمضان که ایشان از کرمان به یزد می آمدند، به مقابلۀ متن چاپی خودم با نسخۀ ایشان می پرداختیم و ایشان با رویی گشاده به من کمک می کردند تا اینکه در سال 1381 ویرایش دوم تذکرۀ میکده با افزودن تاریخ ادبیّات یزد در عصر قاجار و یادداشت ها و بخش های دیگر چاپ شد وهنوز در بازار وجود دارد.

از سال 1374 به عضویّت هیئت امنای کانون یزد تباران درآمدم و مدّتی هم مدیر عامل آن در سال‌های1378تا آبان 1380 بودم و دوستی من با آقای سید محمّد المدرّسی، عضو دیگر هیئت امناء و مدیر پیشین سازمان بازرگانی یزد قوام یافت.

در سال 1378 که سنگ بنای دانشنامۀ مشاهیر یزد نهاده شد و من مدیریّت بنیاد ریحانة الرّسول و دانشنامه را داشتم با گروه‌های گوناگونی همکاری می کردیم که یکی از این گروه‌ها، گروه علمای دینی به سرپرستی حجّت الاسلام والمسلین سید محمّدکاظم مدرّس (مصلّی) بود و این همکاری مستمر تا سال 1382 ادامه داشت و در این مدّت دانشنامۀ مشاهیر یزد در سه جلد و دانشنامۀ مفاخر یزد (ویژۀ علمای دینی یزد) در دو جلد چاپ شد که در این دو دوره، گزارش زندگی و آثار ده‌ها نفر از خاندان مدرّسی یزد آمده است. متن نخستین چندین شرح حال از خاندان مدرّسی یزد در این کتاب ها نگارش این جانب است.

در همین زمان به پیشنهاد آقای سید محمّدکاظم مدرّسی ، فهرست نسخه های خطّی کتابخانۀ شخصی پدرشان مرحوم آیت الله سید محمّد مدرّس مصلّی را نوشتم که در کتاب های میراث اسلامی ایران، زیر نظر دکتر رسول جعفریان (جلد 8، ص 466 – 429) و نسل نور (ص 272-328) ، نگارش خودشان چاپ شد و یک‌بار هم با پیگیری ایشان، کتاب‌های اهدایی سازمان تبلیغات اسلامی قم را به کتابخانۀ وزیری به یزد منتقل کردم و برای سفرهایی که پیش می آمد، در قم خدمت برادرشان حجّت الاسلام والمسلین سید محمّدحسین مدرّسی می رسیدم.

یک بار هم فرصت شد تا به همراه دکتر آزاده و نادر مطلّبی کاشانی، نمایندگان کتابخانۀ مجلس شورا با حجّت الاسلام سید ابوالفضل مدرّس سعیدی (ریحانی)، صاحب یکی از کتابخانه های شخصی و خطّی یزد دیدار کنیم و نظر مساعد ایشان را برای گرفتن عکس از مجموعۀ خطی ایشان جلب کنیم. حیف که طرح مجلس پیگیری نشد و آقای سعیدی درگذشتند و وصیّت کردند که تنها آقای سیدعلی اصغر مدرّس وامق، دامادشان ، حقّ بهره وری از نسخه های خطی را دارد و ای کاش چنین وصیّتی را نمی کردند، زیرا بسیاری از اهل پژوهش از داشته های این کتابخانه نمی توانند بهره ببرند.

حدود سال 1380 بود که من با آقای سید محمّدصادق مصدّق در کتابخانۀ وزیری آشنا شدم. وی مجدّانه پیگیر گردآوری شرح حال ، عکس و شجره نامۀ خاندان مدرّس یزد بود که خوشبختانه در سال 1384 ویرایش نخست آن را در شمارگان کم چاپ کرد و سپس با پیگیری وی و آقای سید اسماعیل مدرّس مصدّق همایش خاندان مدرسی برگزار شد و چند سال یک بار این شجره نامه را ویرایش و به روز می کرد و در همایش خاندان مدرسی ارائه می کرد. خوشبختانه ویراش دهم آن در تیر 1402 منتشر شد و امیدوارم آن را به دست چاپ بسپارد و در شمارگان بیشتری چاپ کند.

پس از درگذشت پسرم نیما در تیر 1388 دوستان وی که همبازی او در تنیس روی میز و جزو خاندان مدرّسی بودند، مانند حمیدرضا حجّت و آقایان: سید صادق، سید باقر و سید مسعود مدرّسی و دوستان بزرگوارم آقایان: سید مهدی مدرّسی و سید محسن مدرّس حسنی که خود پیشکسوت رشتۀ تنیس روی میز استان یزد هستند،هر ساله در مسابقات یادوارۀ نیما شرکت می کنند و باعث تسلای دل داغدار من می شوند.

شمار دوستان اینجانب در میان خاندان مدرّسی زیاد است، مانند آقای سید محمّدعلی مدرّسی که در پارک فناوری یزد با او آشنا شدم و... و نیز سال هاست از همراهی و همنشینی دوست بزرگوارم سید محمّد مهدی مدرّسی سریزدی، مدیر انجمن شاهنامۀ یزد بهره می برم.

واپسین کاری هم که انجام دادم، نگارش گفتار جامع «پیشینه و جایگاه خاندان سادات مدرّسی یزد» بود که در بردارندۀ تاریخچه 400 سالۀ این خاندان و شرح مسافرت فرزندان سید حبیب الله اردکانی به نام های میر سید محمّدصالح طباطبایی اردکانی و سید محمّدعلی مدرّس به یزد و تشکیل خاندان مدرّسی یزد و شناسایی بیش از 30 نام خانوادگی آنان در یزد و معرّفی سرشناسان این طایفه در یزد بود که هم در کتاب یزد، یادگار تاریخ، نگارش اینجانب ، جلد سوم (ص 29 تا 47) و هم در نشریۀ وصال روی تو شماره های 15 و 16 چاپ شد.

*سخنرانی در همایش خاندان مدرسی (1402)