زندگي و آثار محمّد صادق قمي (سفينه)

حسین مسرّت

محمّد صادق قمی (سفينه) در محلۀ چهار منار يزد به دنيا آمد. پس از پايان تحصيلات به همراه برادرش شركت «نوغان» را بنياد نهاد و به توليد و پرورش كرم ابريشم پرداخت. پس از مدّتي دست از كار كشيده و به استخدام عدليّه (دادگستري) درآمد. وي با پشتكار خود پس از چندي به معاونت و سپس به رياست عدليّة يزد رسيد، از كارهاي نيك و به يادماندني وي در سال 1322ش، اهداي باغي زيبا در ده بالاي يزد به ادارة فرهنگ بود. پيش ازآن در ده بالا، تنها دبستاني به نام خاقاني داشت. پس از اهدا، باغ به دبستان تبديل شده و به نام سفينه نامگذاري گرديد. در آغاز يك كلاسه بود و 27 شاگرد داشت، دبستان نامبرده هنوز هم پا بر جاست و بر سر در دبستان، سفينه با خطّ خوش نوشته: «بگذاريم و بگذريم».

وي در سال 1328 ش، شصت عدد لوحة دروس طبيعي، مربوط به انواع حيوانات و نباتات را به دبيرستان ايرانشهر يزد اهدا نمود و در كتابخانة دبيرستان نصب گرديد. در همان زمان از سوي وزير فرهنگ، دكتر زنگنه از او تقدير شد. غير از اين گفته مي‌شود، كاريكاتورهای مشيرالممالک، صدرالعلماء و سردار جنگ كه باعث توقيف سفينه و دهان دوختن فرّخي گردید به وسيله وي كشيده شده که برخی از آن‌ها در جراید یزد چاپ شده است. او چنان استادي‌ای در خوشنويسي داشت كه حتّي با ناخن بر صفحة كاغذ خطوط برجسته را نقش مي‌نمود.

دربارة نام «قمي» كه بعدها به «سفينه» نامور گرديد، يادآور مي‌شود در آن روزگاران، اكثر روزنامه‌نگاران به نام روزنامۀ خود شناخته مي‌شدند همچون: محمّد رضا مساوات (محمّد رضا شيرازي) - احمد شيركوه (احمد مدير)- ميرزا جهانگيرخان صوراسرافيل (ميرزا جهانگيرخان شيرازي) – محمّد رضا طلوع سردبير طلوع- رهنما و غيره. سفينه، برجسته ترين چهرة مطبوعات يزد در همة دوران‌هاست، زيرا وي در آن دوران، سردبيري سه هفته‌نامه: انجمن ولايتي يزد، سفينة نجات و محاكمات يزد را بر دوش داشته است. برادر سفينه به نام محمّد حسين يزدي، ساكن رشت بوده و در آن‌جا روزنامة گلستان را چاپ مي‌كرده است. همسر وي ملكة پاپلي كه تا حدود سال 1375 زنده بود، در خانة سفينه، نزديك بازار هاشم‌خان باشنده بود. و سرانجام خانة خود را به آموزش و پرورش يزد اهدا كرد. سفينه در 47 سالگي درگذشت و از او فرزندي برجاي نماند. (1) دربارة زندگي هنري سفينه، كاوه چنين مي‌آورد:

«از چهره‌ها‌ي هنر خوشنويسي در يزد، مرحوم محمّد صادق سفينه، مدير روزنامة انجمن ولايتي يزد مي‌باشد كه پس از يك سال، نام روزنامۀ خود را به سفينة‌النّجات تغيير داد. صادق سفينه در نوشتن خطّ شكسته نستعليق، شيوة شفيعا را دنبال نموده و به درجة خوشنويسي رسيده بود. سفينه در فنّ خوشنويسي و حُسن كتابت، زحمات زيادي را متحمّل شده. او خطّ نسخ و رقاع را هم خوب مي‌نوشت و در اين فن، نزد ميربهاء خوشنويس به تكميل هنر خود پرداخته بود.

صادق سفينه در 30 سالگي موفّق به گرفتن امتياز روزنامة هفتگي انجمن ولايتي يزد گرديده و با نشر مقالات در تنوير افكار اجتماعي كوشش و مجاهدات فراواني نموده ... مرحوم سفينه در مينياتور و نقّاشي آبرنگ نيز كار كرده بود. از آن مرحوم زيارتنامه‌هايي در مشاهد متبرّكه باقيمانده كه متن آن (نارنجي) با خطّ شكسته نستعليق و سر لوحة آن‌ها با خطّ رقاع و نسخ مي‌باشد. اطراف زيارتنامه‌ها را تذهيب و با گل و بوته نقّاشي نموده است.» (2)

گفته می‌شود کاریکاتور دهن دوختن فرّخی به وسیلة ضیغم الدوله به وسیلة محمّد صادق سفینه کشیده شده است.

***

روزنامه های سفینه

همپاي گسترش و رشد جنبش آزاديخواهي مشروطه در سراسر ايران و آغاز دگرگوني بنيادي در انديشه و فرهنگ و ادب ايرانيان. روزنامه‌هاي فراواني در سرتاسر ايران به پيشواز اين ديگرگوني رفته و منادي اين جنبش شدند.

يزد نيز بركنار از اين تب و تاب نبود و به وسيلة نو انديشان اهل قلم و درد، جرايد چندي بنيان شد، نخستين جريده، «سفينة نجات» بود كه به وسيلة نويسنده و هنرمند تواناي يزد، محمّد صادقِ سفينه شروع به كار كرد. همو با پشتكار خود چندين نشريّة ديگر را در يزد چاپ و منتشر كرد که به معرفی آنان پرداخته می شود.

«1» ]انجمن ولايتي يزد[

«2» ]سفينۀ نجات[

«3» ]محاكمات يزد[

پی نویس

1. اين زندگي نامه برگرفته از ش 52 و 53 هفته نامل ندای يزد، سال 1365 و نيز دانسته‌های آقای هوشنگ جعفری، فرزند خواندۀ سفينه است.
2. هنروران يزد: علي محمّد كاوه، یزد: ادارۀ كلّ فرهنگ و هنر يزد، 1355: 86- 85.