خوراکی های  دوران کودکی و نوجوانی در یزد (4)

حسین مسرّت

لپو زردک = لبوی زردک. زردک پخته شده در آب که بیشتر با شلغم پخته می شد.

لتیر = نانی که روی تابه (ساج) پخته می شد.همراه با سیاه دانه.

لُرک= بیشتر دانش آموزان زرتشتی همراه خود می آوردند که نوعی آجیل یا خشکبار بود که در آیین خیرات و گهنبار داده می شود. هفت مغز لرک یا آجیل گهنبار شامل سه مغز آجیلی و نه خشکبار شامل پسته، بادام و گردو (از آجیل) و سنجد، کشمش، برگۀ هلو، انجیر و خرماست.

لواشک = با مزّۀ ترش و شور است که از شیرهٔ غلیظ‌ شده و قوام‌آمدهٔ میوه‌هایی همچون آلوچه، زردآلو ،آلو، سیب، قیسی و مانند آن به دست می آید و همچون لواش آن را پهن و نازک می‌کنند تا خشک شود.

ماسّینه = ماستینه. ماست چکیده ، ماست آب گرفته شدۀ درون کیسه با کمی نمک.همراه با نان خورده می شود.گاهی درون ماسّینه نعنا خشک هم می ریزند.

ماقوت ، ماقوتُک = نشاستۀ گل پخته شدۀ ژله مانند با آب که بریده بریده نباشد و در زمستان، تنها با افزودن شیره و گلاب خورده می شود. اگر بریده باشد، پالوده می گویند.

مَسکه = خامه. گاهی به کره ای هم که از زدن ماست به دست می آید، می گویند. ولی در یزد منظور از مَسکه همان خامه است.

مُشتُک = ترکیبی است از نان خشک نرم شده با آب ، گردو ، پنیر ، پیاز و گاهی هم خیار سبز و زیره و سبزی خوردن که درون مُشت درست شده و به عنوان میان وعده هم مصرف می شود.برخی جاهای استان یزد بدان مُچلک هم می گویند. نوع دیگر مُشتک که در سوگواری می دهند با نان خشک ، روغن و خاک قند (یا شیرۀ خرما) درست می کنند.

نبات = ترکیب آب و شکر و تخم مرغ .نوع مرغوب آن نبات پرده بود. نبات بی جوهر و جوهر دار هم است.

نبات فوری = ترکیب آب و شکر بود که جوشانده می شد. با بلورهای ریز تر و سفید تر.

نَخود بوداده = نخود خیسانده و بریان شده.نخودُک همی می گفتند. نخودچی.

نَخود شومی = نخودچی از نخود شامی با نمک.

نَخودُک= بوداده شدن گیاه تازه رستۀ نخود روی آتش مستقیم. بلالک نخود هم می گفتند.

نَخود مُشکل گشا = خانواده هایی که دچار مشکل های مالی و یا غیره می شدند . با خریدن نخودچی آن را به خانه برده و با خواندن قصّۀ حضرت مشکل گشا (قصّۀ پیرمرد خارکن) که سرانجام به حلّ مشکل می رسید و دست کشیدن بر روی نخودچی و جدا کردن پوستۀ آن به امید حلّ مشکل خود بودند. از این رو بیشتر، زن ها در کوچه ایستاده و یک مشت نخودچی به رهگذران داده و طلب حلّ مشکل خود می کردند. ماهم باید می گفتیم: علی مشکلت را بگشاید.

نَخود و کشمش = یا نخود کشمش. ترکیب نخودچی و کشمش سبز یا سیاه.

نُقل= محصولی از شکر و آب و گلاب، پودر هل و....

نُقل آلوچه= همان نقل شکر پنیر و شبیه آلوچه است.

نُقل بادومی = محصولی از شکر و آب و گلاب و مغز درست بادام .

نقل بادومی درشت = که بچّه ها در شب های عروسی به دستشان می رسید و صبح روز بعد همراه خود به مدرسه می آوردند.این نقل در خوانچۀ عقد به کار می رفت و پس از عروسی جدا می کردند و به هرکسی یکی می رسید. شیرینی سازها بدان نُقل کریم خانی می گویند.

نّقل ریز= محصولی از شکر ، آب ، گلاب و پودر هل.

نقل نارگیلی= که در مغز آن خلال نارگیل است.

نونِ برنومده= نانی که از خمیر برنیامده روی تابه پخته می شد. نان فوری بود. همان نان فتیر.

نونِ پشت تووه ای= نانی که پشت تابه پخته می شود.

نونِ پنیر و گردو = گاهی هم با سبزی و خیار سبز و تماته (گوجه فرنگی) همراه بود.

نونِ جو خشک= نانی که در تنور پس از پخته شدن، بالای تنور گذاشته تا کم کم سرد شود. شیوۀ فرآوری و پخت آن با نان معمولی فرق می کند. نان خشک جو را تا شش ماه می توان نگه داشت.

نونِ خشک = نانی که در تنور پس از پخته شدن، بالای تنور گذاشته تا کم کم سرد شود. شیوۀ فرآوری و پخت آن با نان معمولی فرق می کند. با این نانواها خشکی پز می گویند. نان خشک را تا شش ماه می توان نگه داشت.

نونِ روغنی = نانی آغشته به روغن پی یا دمبه یا نباتی یا گوسفند یا گاو . بسته به نوع خانواده فرق می کرد.

نونِ شکری= مانند بیسکویت درست می شود که روی آن شکر می ریزند. در تهران بدان نان قندی می گویند.

نونِ قندی= یک نوع شیرینی که با مخلوط آرد ، شکر و روغن پخته می شود. شبیه نان تافتون، ولی مشبّک و چهارگوش است.

نونِ کُماچ = این نان بیشتر در روستاهای یزد مانند بهاباد وغیره پخته می شود و گاهی درون آن خرما هم است. نان کماج را به مدّت زیاد درون دیگ با روغن می پختند، چون حجم آن زیاد بود.

نونِ کپُک = نانی که روی سنگ های درشت پایین تنورهای گلی پخته می شود.

هولوچُک = چغالۀ میوه. در موقع بهار، آلوچۀ نوبر (گوجه سبز ) به دست می آید که ترش و آبدار است.

هولوچک بادوم= آلوچُک بادوم هم می گویند.

یخ در بهشت= فرآورده ای که از چرخیدن درون ظرفی حلبی درون یخ به دست می آید و شامل آب و شکر و پودر برخی میوه هاست.امروزه بدان یخمک می گویند.

*ندای یزد سال 1400