زندگی، آثار و خدمات غلامرضا آگاه (3)

پژوهش و نگارش

حسین مسرّت

فصل اوّل

زندگی نامه و فعالیّت اقتصادی

زندگی در یزد

میرزا غلامرضا مرشدزادۀ یزدی (آگاه)، فرزند محمّدباقر مرشد* ( متوفّای هفتم اسفند 1317ش در رفسنجان .او فرزند رمضانعلی و وی فرزند عبدالکریم و او فرزند عبدالرحیم و او فرزند رجبعلی و وی فرزند مهرشاه [زرتشتی] یزدی بود) و رقیّه خانم .غلامرضا در دوم مهر (در زندگی نامۀ خودنوشت آگاه ، شهریور آمده است.ولی در شناسنامه دوم مهر است) 1280ش در شهر مشهد به دنیا آمد .پدر و مادرش جزو یزدیانی بودند که به مشهد کوچ کرده بودند.(اعضای خانوادۀ محمّدباقر عبارت بودند از : ربابه، سکینه، غلامرضا، غلامعلی، عبدالحسین ، علی و جواد).خانوادۀ مرشد در شهرهای گوناگون ایران از جمله یزد، مشهد و زاهدان به کار تجارت مشغول بودند.( گلابزاده به نقل از مهدی آگاه می نویسد که غلامرضا در خانوادۀ شعرباف" پارچه باف در گویش یزدی" به دنیا آمد و بعداً به بازرگانی روی آورد، ولی اسناد و کتاب های تاریخ یزد گواهی می دهند که خانوادۀ آنان همیشه اهل بازرگانی بودند) وی یک ساله بود که همراه پدر و مادر به یزد برگشت . غلامرضا تا 15 (16یا 17) سالگی در یزد زندگی کرد و به تحصیل زبان فارسی، زبان عربی ، صرف و نحو عربی زیر نظر حاج ملاّ فرج الله هروی (از عالمان دینی و پرهیز کاران یزد در سدۀ 14 ق. متوّفای دوشنبه ۶ خرداد ۱۳۰۸ ش برابر با ۱۷ ذیحجّۀ ۱۳۴۷ ق) و کارآموزی بازرگانی و رموز آن نزد پدر و عمویش آقا علی مرشد (غلامرضا دارای سه عمو به نام های: آقاعلی، محمّدصادق و محمّدرضا و دو عمّه بود) از نیکوکاران و بازرگانان بنام یزد که در جریان قحطی در یزد به هنگام جنگ دوم جهانی نقشی سودمند در تأمین گندم مردم یزد به سال 1316 ق برعهده داشت، گذراند.(بنگرید: شرح حال آقاعلی مرشد)

سفر به رفسنجان

نخست دایی اش احمدعلی بخشعلی یا آقا احمدعلی (در شجره نامه و بسیاری منابع از جمله جغرافیای کرمان،ص286، نام وی: محمّدعلی آمده، ولی بر پایۀ شناسنامۀ دخترش خجسته، نام وی احمدعلی است، فرزند بخشعلی و او فرزند رحمت و وی فرزند مهرشاه یزدی بود. ) راهی رفسنجان شد؛ دلیل آن هم وجود کشتزارهای پنبه و تولیداتی چون روناس بود که از جاذبه های تجاری به شمار می‌رفت. «، آقا [احمد]علی نیز که این موقعیّت را دریافته بود به رفسنجان مهاجرت کرد، ابتدا با خرید و فروش پنبه [و صدور آن به بمبئی] و سایر محصولات کشاورزی و به تدریج با خرید و فروش املاک و زمین های کشاورزی از خوانین ور شکسته، صاحب مال و ثروت فراوان شد و در شمار نام آوران تولیدی و اقتصادی و تجاری این شهر درآمد».(تارنمای مرکز کرمان شناسی)

چون غلامرضا در آن روزگار با خبر شده بود که بهرام آباد (رفسنجان)، زمین های مساعدی برای کشاورزی دارد و از سویی پدرش محمّدباقر و خانواده اش قبلاً ساکن رفسنجان شده بود.( امّا مهدی آگاه می گوید که محمّد باقر مرشد در 18 سالگی ، غلامرضا را برای یادگیری فنون تجارت به رفسنجان نزد دایی اش فرستاد.- زنده یاد غلامرضا آگاه) در سال 1295 ش راهی رفسنجان شد. کرمان شناسی می نویسد که ده سال پس از درگذشت احمدعلی ( دایی اش) راهی رفسنجان شد .چندی بعد غلامرضا در12 اسفند 1297 ش در حالی که 17 سال داشت با دختر دوم دایی خود به نام خجسته (بعدها نام خانودگی مرشدزاده را گرفت .متولّد سوم خرداد 1282ش و متوّفای 15 اسفند 1367ش)، فرزند آقا احمدعلی بخشعلی و زهرا ازدواج کرد.(و بدین ترتیب غلامرضا با علی امین معروف به امین التجّار، مؤسّس نخستین اتاق تجارت کرمان که پسرخاله اش بود و برادرناتنی محمّدحسین برخوردار ، بانی مسجد برخوردار بود، باجناق شد) غلامرضا طبق سابقۀ خانوادگی در آنجا کار کشاورزی و تجارت را با سرمایه ای معادل پانصد تومان آغاز کرد و کارشان در آنجا افزون بر خرید و فروش گندم، جو، نیل، چای، قماش، پارچه ، چراغ فانوسی، دانه های روغنی، روناس و پنبه ، بازرگانی با شهرهای بمبئی و کراچی بود و در این راه، خود با شمّ ذاتی که یزدیان در اقتصاد دارند، ثروت سرشاری اندوخت و پایگاه اقتصادی خود را در منطقه استوار کرد.