گنج کویر (پیشینه کتابخانه وزیری یزد)+قسمت هائی از متن کتاب

 | تاریخ انتشار : 23 مهر 1389 | 

یزدفردا "كتاب گنج كوير (پيشينه و كارنامة كتابخانة وزيري يزد) پژوهش و نگارش حسين مسرت از سوي انتشارات انديشمندان يزد به بازار نشر آمد.
گنج کویر" پیشینه و کارنامه کتابخانه وزیری یزد " نوشته  محقق و پژوهشگر یزدی  حسین مسرّت که توسط انتشارات اندیشمندان یزد امسال( 1389 )در 204 صفحه مصور ودر قطع  رقعی منتشر شده است.

در پيش درآمد كتاب به قلم حسين مسرت آمده است: «بيش از نيم سده است كه كتابخانه وزيري يزد در گستره استان يزد خودنمايي مي‌كند؛ هزاران دانش‌آموخته و دانشور، خود را مديون اين گنجينة عظيم مي‌دانند كه چون گنجي نهفته در دل ريگزاران كوير مي‌ماند. پر از دُرهاي شاهوار و غلطان و پر از رازهاي پنهان.

اين گنج، ساليان سال است كه به پايمردي روحاني فرهنگ‌دوست، روانشاد حجت‌الاسلام وزيري، در دل اين خاكدان نهاده شده است، آن هم در كنار باشكوه ترين جلوه معماري كويري، يعني مسجد جامع كبير يزد و اگر نبود اين كارداني و دورانديشي او، چه بسا كه اكنون چندين هزار نسخه خطي و هزاران جلد كتاب چاپي آن ، در گوشه و كنار گيتي پراكنده گشته و از دسترس دانش‌پژوهان به دور بود...»

«گنج كوير» در سه فصل تنظيم شده است.

در فصل نخست اين عناوين به چشم مي‌آيد: زندگي‌نامه حجت‌الاسلام وزيري / غلام همت آن نازنينم (از دكتر جلالي پندري) / بنيان كتابخانه از زبان باني / خاطرة دكتر عبدالحسين جلاليان / مصاحبه با حاج‌آقا وزيري / پيشينه و شرح خدمات كتابخانه / مديران و معاونان / انتشارات / انجمن ادبي / كتابخانه در منظر اهل سخن / ديدگاه‌ها و ديدارها.

در فصل دوم هم به وقفنامه، ناظران كتابخانه، موقوفات و... پرداخته شده است و در فصل سوم گنجينة نفايس، گنجينه كتب خطي و... معرفي شده است.

گنج كوير با شمارگان 2000 جلد و بهاي 3000تومان منتشر شده است.

کتابخانه وزیری یزد پس از کتابخانه شرف الدین علی یزدی(بنیان 1327ش)، کهن ترین کتابخانه همگانی یزد است که درسالمه 1334ش به پایمردی و پشتکار روحانی فرهنگدوست ، حجت الاسلام وزیری بنیان شده است و اکنون با دارا بودن 195هزار جلد کتاب چاپی و 5هزارجلد خطی ، در رده خوانشگاه های برتر کشور جای دارد .

دارا بودن نسخه های یگانه دست نویس و کتاب های چاپی ، بویژه چاپ سنگی ارزنده و نمونه خط خوشنویس های نامی ایران ، باعث بلند آوازگی آن در گیتی شده است.

ازینرو شایسته بود زمانی گزارشی بلند بالا و والا از کارنامه این جایگاه فرهنگ ودانش در گستره کارهای پژوهشی ایران و یزد ، سامان یافته و به چشم اهل بینش برسد. اکنون این کتاب درسه بهره و یک پیوست با آرایش زیر گرد آمده است :

1-سالشمار کتابخانه وزیری.

2-زندگی نامه بانی.

3-بنیان کتابخانه از زبان بانی.

4-پیشینه و گزارش خدمات.

5-انجمن ادبی.

6-انتشارات.

7-واقفان.

8-شناسایی بخش ها.

9-گنجینه نفایس.

10-کتابشناسی کتابخانه وزیری.

11- خاطره دکتر جلالیان.

و .................................

در صفحات 158 تا 160  کتاب ارزشمندگنج کویرنوشته حسین مسرّت با عنوان گنجينة نفايس کتابخانه وزیری می خوانید :
بي­ درنگ پس از راه­ اندازي كتابخانه و درخواست باني آن مرحوم وزیری از دارندگان اسناد و كتب خطّي، اندك اندك، به غير از كتاب، تعدادي فرمان، نكاح­ نامه، مرقّع و حتّي اشياي نفيس و عتيقه به كتابخانه اهدا شد و از سال 1367ش كه وجود گنجینه ه­ایي در جنب كتابخانه به تصويب مديران ارشد آستان قدس رسيد، شروع به خريد اشياء و آثار نفيس گرديد. به موازات اين كار، تأسيس مركز يزدشناسي كه به همّت جمعي از فرهنگيان و ارادتمندان مرحوم وزيري در سال 1374ش محقّق شد، گروهي از مجموعه­ داران و علاقمندان و نيكوكاران را ترغيب و تشويق نمود كه اشياء و وسايل ارزشمند تاريخي و كهن خود را به گنجينه­ هایي كه در جنب اين مركز قرار داشت، بسپارند به حدّي كه ديگر فضاي وسيع تالار طبقة دوم كتابخانة مروج، گنجايش نگهداري آنها را نداشت و اكنون كه آن گنجينه، پس از سال­ها به جايگاه اصلي خود واقع در طبقة همكف ساختمان جديد كتابخانه منتقل شده، از وجود دهها مرقّع، صدها سكّه، هزاران قطعه عكس از مراجع، بزرگان، علما و اماكن تاريخي يزد، ابزار و ادوات جنگي، عودسوز، ابزار و اشياي توزين، سماور، لباس­ هاي سنّتي و قديمي، مهر و نگين انگشتري، تابلوهاي نقّاشي، قلمدان و وسايل تزئيني و هنري بهره­مند است. ابزار و اشياء و مرقعّاتي كه هركدام معرّف ذوق و هنر هنرمندان و صنعت كاران يزد در طول تاريخ است.

از برجسته­ ترين نفايس اين گنجينه مي­ توان به موارد زير اشاره كرد:

1- طومار كامل قرآن كريم به قطع بازوبندي به طول 60/5 متر و عرض 9 سانتي­متر به خطّ بسيار ريز (غبار) اسماعيل بن علي نقي موسوي يزدي، تحرير 1199ق بر كاغذ ترمه.

2- وقفنامة مدرسة شاهزاده محمّدولي ميرزا، حاكم يزد، تحرير 1221 ق، به طول 30/2متر و عرض 40سانتي­متر كه در حاشية آن 199 نفر از علما، بازرگانان، طلّاب، بزرگان و خوانين يزد امضاء يا مهر نموده­اند.

3- قبالة ازدواج آقا محمّد هراتي و خديجه سلطان به تاريخ 1284ق با مهرية هفت هزار تومان.

4- قبالة ازدواج ميرزا محمّد صرّاف بمي و خديجة سلطان خاتون با مهرية 210 تومان.

5- نمونة خطوط دانشمندان نامي اسلام مانند: علّامه حلّي، علّامه ­مجلسي، شيخ بهايي، ملّا اسماعيل عقدايي و ملّا مهدي نراقي.

6- نمونة خطوط استادان خوشنويس ايران مانند: احمد نيريزي، ميرعماد، درويش عبدالمجيد طالقاني و عبدالوهّاب طرازيزدي.

7- تعداد زيادي وقفنامه، منشور، اسناد، قباله­ هاي دولتي، نقوش قديمي، مرقعّات (216مرقع)، چهار فرمان از فتحعلي شاه قاجار، شش نكاح نامه نفيس مذهّب و 150 سكة ضرب دارالعباده يزد.

در کتاب گنج کویر پیشینه كتابخانه وزیری می خوانید :

كتابخانة وزیری یزد از جملة بزرگترین و مهمترین كتابخانه های ایران است كه بواسطة وجود هزاران جلد نسخه خطّی ارزشمند، محّل مراجعه روزانة ده ها پژوهشگر و خواننده است و این نهاد مرهون درایت و دوراندیشی یكی از روحانیان دانشمند این دیار حجّت الاسلام وزیری است كه پس از انجام خدمات ارزنده ای چون بازسازی مسجدجامع یزد (1324ش) احیای حوزة علمیة یزد به همراه دیگر روحانیان (شهریور 1320) و بنیان مدارس جامعة تعلیمات اسلامی یزد (1334) بواسطة نبود كتابخانه ای كارآمد و فراوان دوستداران دانش اندوزی و طلّاب و دانش آموزان، به اندیشة بنیان كتابخانه ای بر پایة كتاب هایی كه از پدر بدو رسیده بود و كتاب هایی كه خود، اندك اندك خریده بود، افتاد. از این رو با عزمی پولادین و اراده ای استوار، كتابخانه ای را با 1600 جلد كتاب چاپی و خطّی در درون مقبرة امامان جماعت مسجد جامع، واقع در دهلیزشمالی مسجد جامع كبیر راه اندازی كرد.

او این اندیشه را زمانی در خود پروراند كه به دیدن كتابخانة عظیم غلامعلی رئیس(فرهمند) رفته بود و آرزو نموده كه ای كاش من هم چنین كتابخانه ای داشتم، پس از آن بدین نتیجه رسید، كتاب آن گاه ارزش دارد كه مورد استفاده باشد، و گرنه اندوختن آن در گوشة خانه، مانند احتكار روزی مردم است كه در نزد عقل حرام است. وی بسیاری از این كتابها را سالها به دور از چشم نااهلان و گزمه های حكومتی، درون چلیك های فلزی و در نقب سرداب خانه پنهان كرده بود.

در تاریخ بنیان كتابخانه، سه مادّه تاریخ گفته شده است:

1- «كتابخانة وزیری یزد» =1333ش. از آیت الله حاج شیخ محمود فرساد

2- «تُقَرءُ فیها كتب قیمة» = 1374 ق برابر 1334 ش از سید موسی بحرالعلوم نجفی

3- كِتابُكَ اِن اَرَدتَ بَقاهُ اَرّخ «فَقَدِمهُ لِمكتَبه الوزیری» ‌(1385ق)

از جمال هاشمی نجفی گلپایگانی

وزیری به دلیل نفوذ كلام و ارتباط خوبی كه با بیشتر گروه های اجتماعی و فرهنگی یزد داشت، مانع از خروج بسیاری از كتب خطّی نفیس از یزد شد. وی برای حفظ و نگهداری نسخه های خطّی، افراد را ترغیب به فروش و یا اهدای نسخه می نمود. نیز بواسطة مسافرت هایی كه به مراكز گوناگون علمی ، مذهبی و فرهنگی ایران و كشورهای همسایه نموده بود و ارتباطاتی كه با این مراكز داشت و نیز ارسال نامه های عالمانه به مراجع تقلید، دانشمندان، استادان دانشگاه ، فرهنگیان و نویسندگان ، توانست در اندك زمانی كتابخانه را بواسطة وجودآثار ارزنده در ردیف كتابخانه های مشهور ایران در آورد.

پس از آنكه شمار كتابهای كتابخانه به حدود 14000جلد رسید و هر روز بر شمار مراجعان آن افزوده می گشت ، وزیری موضوع ساخت بنایی جدید را بر زمینی كه قبلا رنگرزی بوده و خود خریده بود، با محمّد هراتی یكی از بازرگانان مشهور یزدی در میان نهاد، و از اینرو با سرمایة وی ساختمانی آبرومند در بخش ورودی شرقی مسجد جامع به سال 1344 ش ساخته شد و در یكم فروردین 1345 ش، كتابخانة جدید گشایش یافت. فضای جدید در 900 مترمربع بنا شده بود و گنجایش حدود 100 هزار جلد كتاب و 150 نفر مطالعه كننده را داشت.

سپس در سال 1347ش با همّت و سرمایة حسین بشارت، دیگر بازرگان یزدی، ساختمان گنجینة كتابهای خطّی نیز به فضای پیشین افزوده شد در همان سال كه وزیری، نگران آیندة كتابخانة بود، به دلیل آنكه كتابخانه از هر جهت آوازه و رونقی در خور یافته بود، از سوی مدیران وزارت فرهنگ و هنر، اوقاف ایران، دانشگاه تهران وشهرداری یزد، درخواست تملّك و زیر پوشش قراردادن كتابخانه ارائه شد، اما وزیری با دلایلی معقول نپذیرفت و به رغم توصیه و مخالفت برخی، و بواسطة الهامی كه در سفر عتبات و در موقع زیارت بارگاه امام علی (ع) به او شده بود، با دوراندیشی و خرسندی خاطر، با نوشتن نامه ای برای احمد گلچین معانی، مشاور فرهنگی كتابخانة مركزی آستان قدس، عزم خود را بر اهدای آن به آستان قدس رضوی جزم نمود.

بی درنگ با این درخواست موافقت شد، و بر طبق وقف نامه ای كه به شمارة 47143 به انشای مصطفی فرساد تحریر شده بود در دفتر اسناد رسمی شمارة پنج یزد،تنظیم گردید، در شبانگاه روز 12 تیر 1348 با حضور و امضای عبّاس استادان صفار نمایندة قضایی آستان قدس و واقف، رسماً وقف بر آستان قدس رضوی گردید. پس از آن در جلسة با شكوهی كه 24 آبان 1348 همان سال در محلّ فرمانداری یزد با حضور باقرپیرنیا، نیابت تولیت آستان قدس و استاندار خراسان، دكتر احمدعلی رجانی، احمد گلچین معانی و غلامرضا دبیران فرماندار كل یزد تشكیل شد، از خدمات وزیری تجلیل گردید و همراه با دادن هدایای ویژه ، حكم خادمی افتخاری نیز به او داده شد، و سخنوران یزد، از جمله غلامرضا دبیران،اشعاری را كه در ستایش ازاین كارنیك وزیری سروده بودند،قرائت كردند.این اشعاربه تمامی دربخش «سروده ها»آمده است،ودراینجا به ذكربیتی ازمادهّ تاریخ، سروده دبیران بسنده می شود:

به یزد آی و تاریخ گنج گهر را «بیاد علّی بن موسی الرضا بین»

از اینرو از اوّل آذر 1348 كلیة امور مالی و اداری آن تحت پوشش آستان قدس قرار گرفت. كتابخانه در زمان واگذاری دارای 17967 جلد كتاب چاپی و 3300 جلد كتاب خطّی بود.

وزیری پس از آنكه در ساعت یك پس از نیمه شب، سند وقف نامه را به امضاء رساند، سجدة شكر به جای آورد و پس از آن ، این دو بیت را به خط خود در جایی درج كرد : سزد كه به سر خورشید سایه اندازیم چنین كه سایة شمس الشموس برسرماست

***

باز اگر آب حیاتی است به خُم خانة اوست باز اگر جام میی هست، به میخانة اوست

پس از پیروزی انقلاب شكوهمند اسلامی، توجّه بیشتری به كتابخانه مبذول شد و از این رو بر شمار كتاب ها ، كتابداران و كارمندان افزوده شدو در سال 1361ش گنجایش مخزن آن دو برابر گردید و باز چون فضای فعلی، هم فرسوده بود و هم جوابگوی خیل مراجعان نبود، با موافقت قائم مقام آستان قدس ، از تیر 1369 ش آغاز به خرید 7 باب خانة قدیمی و 9 باب مغازه در ضلع جنوبی كتابخانه شد و از نیمة دوم سال 1379 ش در پی تخریب خانه ها، عملیات ساختمان سازی آغاز گردید. فضای جدید مساحتی افزون بر 6300 مترمربع زیربنا دارد.

منبع: گنج کویر: