کتابشناسی گزارشی از زرتشتیان استان یزد (8)

حسین مسرّت

*فرهنگ بهدینان شریف آباد اردکان یزد: مهرداد قدردان، تهران: فروهر، 1401-1402- 3ج.

واژه نامۀ گویشی و تحلیلی شریف آباد.

*فرهنگ زردشتیان استان یزد: صدّیقۀ رمضان‌خانی، تهران: سبحان نور؛ پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی یزد، 1387، وزیری، 566 ص، مصوّر، رنگی.

کتاب در دو بهرۀ فراگیر و 15 بخش سامان‌یافته که بخش‌های یکم تا سوم، به پیشینه و شناسایی دین زرتشتی، وضعیّت و کوچ زرتشتیان، تاریخچۀ زرتشتیان یزد و باورهای دینی آنان می‌پردازد و در بخش‌های چهارم تا پانزدهم، به فرهنگ عامیانۀ زرتشتیان یزد، دربردارندۀ باورها، داستان‌ها، ترانه‌ها، لالایی‌ها، سروده‌ها، پوشاک، بازی‌ها، بناهای تاریخی، خانه‌های سنّتی، برزن‌ها، آتشکده‌ها، زیارتگاه‌ها، غذاها، خوراک‌ها، جشن‌ها، بزرگان، خدمات و آیین‌ها همراه با نگاره‌ها می‌پردازد. نیز بنگرید به همین کتاب، بخش شناسایی کتاب.

*فرهنگ زرتشتیان استان یزد: کیخسرو کشاورز، سوئد: اسکلستونا، 1371، 2 ج.

بنگرید به نمونۀ پس از این.

*فرهنگ‌نامۀ گویش زرتشتیان استان یزد، آمریکا، 1993 م.

کتاب در دو بخش سامان یافته ، بخش نخست، دربردارندۀ روش‌های دستوری گویش زرتشتیان استان یزد و بخش دوم واژه‌نامه با برابر نهاد فارسی امروزی آن است. پرستشگاه‌های زرتشتیان استان یزد، نام‌های ویژۀ زنان و مردان زرتشتی تا پیش از 1300 ش نیز در این کتاب پیوست است. (برگرفته از کتاب خانم فرانک فیروزبخش با نام بررسی ساختمان دستوری گویش بهدینان).

*فرهنگ و پوشاک زرتشتیان یزد: منیژۀ فرقانی، پایان‌نامۀ کارشناسی در رشتۀ تکنولوژی طرّاحی و دوخت مرکز آموزش عالی دختران تهران (سمیّه)، استاد راهنما: مهناز ترابیان: 1373، رحلی، 136 ص، مصوّر، رنگی.

این پژوهش با همکاری سازمان میراث فرهنگی استان یزد انجام‌شده و نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ وزیری یزد هست.

*فروهر، دارندۀ ‌امتیاز: سازمان جوانان زرتشتی استان تهران، مدیرمسئول و سردبیر: هرمزدیار هرمزدیاری و دیگران.

این ماهنامه از سال 1358 پس از بسته شدن مهنامۀ هوخت از گونۀ یک نشریۀ تنها گزارشی به یک نشریۀ فرهنگی، ادبی و تاریخی دگرگون شد و تاکنون بیش از ده‌ها گفتار و گزارش دربارۀ فرهنگ، تاریخ و بزرگان زرتشتی استان یزد چاپ نموده است. نیز بنگرید به همین کتاب، بخش مطبوعات.

*فهرست کتاب‌های دینی زرتشتیان: رشید شهمردان، تهران: بی‌نا، 1358، وزیری، 48 ص.

هرچند نام کتاب، فهرست کتاب‌های دینی است. ولی بسیاری از کتاب‌های تاریخی، فرهنگی و آیین‌های زرتشتیان ایران نیز شناسایی شده که برخی از آن‌ها دربارۀ یزد است.

*قصّۀ سنجان (داستان مهاجرت زرتشتیان به هند)؛ سروده: بهمن کیقباد، به کوشش: هاشم رضی، تهران: فروهر، 1350، 46 ص.

داستانی است منظوم و راستین از کوچ گروه زردشتی ایران از جزیرۀ هرمز به شبه‌قارّۀ هند و سختی‌هایی که در این راه دیده‌اند. سنجان، سرزمینی بوده که زردشتیان کوچنده در آن باشنده شده‌اند. بهمن کیقباد از مردم نوساری بوده و این مثنوی را در سالمه 969 یزدگردی (1008 ق) سروده است.

*کانون دین زرتشتی در ایران: مری بویس، ترجمه: حسین ابراهیمیان، تهران: توس، 1397، 360 ص، مصوّر.

آیین‌های دینی مردم شریف‌آباد اردکان یزد.در ده بخش.

*کلیّات خاضع اله ‌آبادی: اردشیر خاضع اله ‌آبادی، بمبئی: کتاب‌فروشی خاضع، [1358 ش] وزیری، 560 ص.

بازچاپ دورۀ 2 دفتری دیوان خاضع است که پیش‌ازاین در سال 1308 ش در بمبئی چاپ‌شده بود. دفتر کنونی دربردارندۀ غزل‌ها، چکامه‌ها، مثنوی‌ها، دوبیتی‌ها و نیز غزل‌ها و دوبیتی‎هایی به گویش بهدینان ایران است که از رویۀ 487 تا 536 آمده و سراینده برای آن، واژه‌نامه‌ای با نام «فرهنگ بهدینان ایران» سامان داده است.

*گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان: هاشم رضی، تهران: بهجت، [چاپ چهارم]، 1371، وزیری، 736 ص.

نویسنده همراه بررسی همۀ جشن‌هایی که نزد زرتشتیان ایران به‌ویژه یزدی‌ها و کرمانی‌ها روامند است، به‌ همۀ آیین‌ها، روش‌ها، جشن‌ها و دیگر زادروزها و سالروزها به‌ویژه جشن نوروز از کهن‌ترین روزگار تاکنون پرداخته است، در بخش‌ روزهای زیارت و زیارتگاه‌ها (704-696) به پیرانگاه‌های یزد می‌پردازد. کتاب نامبرده بی‌گزافه فراگیر‌ترین کتابی است که تاکنون دربارۀ آیین بهدینان ایران نوشته‌شده است.

البته چندین کتاب دیگر به نام‌های: جشن‌های ایرانی: پرویز رجبی، تهران: فروردین، 1375/ جشن‌های ایرانیان: عسگر بهرامی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1383/ جشن‌های ایران باستان، م، اورنگ: بی‌تا، 1335/ گاه‌شماری و جشن‌های ایرانیان: ذبیح‌الله صفا، تهران: وزارت فرهنگ و هنر، 1355/ جشن‌های باستانی ایران: علی خوروش دیلمانی، تهران: اقبال، 1342 هست که به جشن‌های همانند زرتشتیان ایران پرداخته اند، ولی به گونۀ ویژه به شهری نپرداخته‌اند.

* گاهنبار در شریف‌آباد اردکان: خانم محمّدی، پایان‌نامۀ کارشناسی رشتۀ مردم‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران، استاد راهنما، دکتر عسگری خانقاه. [نقل از دکتر کتایون مزداپور].

*گذری در تاریخچه و فرهنگ زرتشتیان مریم‌آباد یزد: سروش مالی، یزد: نیکو روش، 1392، وزیری،51 ص، مصوّر.

دربارۀ پیشینۀ روستای مریم‌آباد که اکنون به یزد چسبیده با بناهای تاریخی و بزرگان این روستا.

*گلدستۀ چمن آیین زرتشت: شهریار جی‌دادا بهایی، ترجمۀ ماستر خدابخش رئیس یزدی، بمبئی: بی‌نا، 1375 ش، رقعی، 296 ص.

ماستر خدابخش از فرزانگان نیک‌نهاد زرتشتی یزد بوده که یادگارها و کارهای علمی و فرهنگی ارزنده‌ای را برای زردشتیان استان یزد انجام داده است. در این کتاب به آیین، کیش، روش، اندیشه، شیوۀ زندگی، جشن‌ها، آتشکده‌ها و دیگر باورها و کردارهای بایسته و شایستۀ زردشتیان پرداخته‌شده است.

* گل‌های اف‍ت‍خ‍ار ای‍ران‌ «رض‍اش‍اه‌ ک‍ب‍ی‍ر و زرت‍ش‍ت‍ی‍ان‌»: م‍وب‍د س‍ه‍راب‌ خ‍داب‍خ‍ش‍ی‌، تهران: ارتش، 1336.

دربارۀ پیشینۀ زرتشتیان و بزرگان زرتشتی ایران.

* گل‌هایی‌ از گ‍ل‍زار دی‍ن‌ و ف‍ره‍ن‍گ‌ زرت‍ش‍ت‍ی‍ان‌:‌ ج‍م‍ش‍ی‍د پ‍ی‍ش‍دادی‌ (ش‍ی‍دا)، ت‍ه‍ران‌: ف‍روه‍ر، ۱۳۸۲، 40 ص، مصوّر.

آیین‌ها و زندگی زرتشتیان ایران (به‌ویژه یزد).

*گنجینه‌ای از تاریخ و فرهنگ ایرانی «فرهنگ زرتشتیان یزد».

بنگرید: فرهنگ زرتشتیان یزد.

*گ‍وش‍ه‌ای‌ از ت‍اری‍خ‌ و ف‍ره‍ن‍گ‌ زرت‍ش‍ت‍ی‍ان‌ ش‍ری‍ف‌آب‍اد (اردک‍ان‌)؛ پ‍ژوه‍ش‌: ج‍ه‍ان‍گ‍ی‍ر اش‍ی‍دری‌، ب‍اه‍م‍ک‍اری:‌ خ‍س‍رو دب‍س‍ت‍ان‍ی‌؛ ت‍ه‍یّ‍ّه‌ و ت‍ن‍ظی‍م:‌ م‍اه‍ی‍ار اردش‍ی‍ری‌، ته‍ران‌: ان‍ج‍م‍ن‌ زرت‍ش‍ت‍ی‍ان‌ ش‍ری‍ف‌آب‍اد اردک‍ان‌ م‍ق‍ی‍م‌ م‍رک‍ز (اش‍ا)‏‫‏، ۱۳۸۳، 232 ص، مصوّر، رنگی، نمونه.

نام، گویاست.

*[گویش چم یزد]: مژدۀ مؤمن‌زاده، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی، رشتۀ فرهنگ و زبان‌های باستانی، تهران، 1383، [دکتر کتایون مزداپور].