کتابشناسی گزارشی از زرتشتیان استان یزد (6)

حسین مسرّت

* دانشنامۀ مزدیسنا: جهانگیر اشیدری، واژه‌نامه توضیحی آئین زردشت، تهران: مرکز، چاپ سوم، 1383، وزیری، 515 ص.

کتابی پایه و فراگیر برای هر ایرانی دوستدار تاریخ و فرهنگ کهن خود. نویسنده در این دفتر، هزاران نام، واژه، گزاره و پنداره که به‌گونه‌ای با آیین زرتشت پیوند دارد و بخش شایانی از فرهنگ ایران باستان را در خود دارد، با چینش الفبایی، همراه با آوانویسی، گزارش و روشن کرده است. فراوانی منابع نویسنده، نشان از ژرف‌نگری وی در زمان‌هایی دارد که دست‌اندرکار گردآوری این کتاب بوده است.

*دانشنامۀ مشاهیر یزد: محمّد کاظمینی، یزد: بنیاد ریحانة‌الرّسول یزد، ویرایش دوم، 1382، رحلی، 3 ج، 2210 ص، مصوّر.

در این دانشنامه که گزارش زندگی و آثار نزدیک به 6000 تن از بزرگان، رجال سیاسی و اجتماعی و تاریخی، سخنوران، نویسندگان، ادیبان، خبرگان، دانشمندان و ... یزد آمده. گزارش زندگی و نگارۀ بیش از 100 نفر از بزرگان و ناموران زرتشتی، به‌ویژه شهدای زرتشتی در جنگ ایران و عراق گنجانده ‌شده است. پژوهش‌ها به‌جز کتاب و اینترنت، میدانی هم بوده و دستاورد تلاش پیگیری شهریار هیربد، پژوهشگر سخت‌کوش گروه زرتشتیان یزد است.

*دخمۀ چم: نسیم علی‌پور، پایان‌نامۀ دانشگاهی پس از آن به نام «دادگاه چم» چاپ شد.

بنگرید دادگاه چم.

*دخمه – دادگاه: کیخسرو اشتری قاسم‌آبادی، مقدّمه: دین شاه جی جی بائی ایرانی، بمبئی: انجمن ایران لیگ، 1306، رقعی، 46 ص.

دربارۀ آیین‌های دخمه گذاری، نقشۀ زمین دخمه و جز آن.

*دخمه‌های زرتشتیان یزد: حسین مسرّت، یزد: سازمان ملّی حفاظت آثار باستانی ایران- دفتر فنی یزد: 1365، بیاضی، 13 ص، مصوّر.

نخستین پژوهش یگانه دربارۀ برج‌های خاموشان یزد است که با نگاره و نقشه همراه شده است. نیز بنگرید به همین کتاب، بخش بناهای نیکوکاری.

*دیوان خاضع: اردشیر خاضع، بمبئی: کتاب‌فروشی خاضع، 1308، دو دفتر.

این دفتر دربردارندۀ غزل‌ها، قصیده‌ها، مثنوی‌ها و دوبیتی‌های سراینده و نیز غزل‌ها و دوبیتی‌هایی به گویش بهدینان یزد است که خاضع در پایان کتاب، واژه‌نامۀ «فرهنگ بهدینان ایران» را هم آورده است.

*دیوان اشعار همایون همافرد: همایون همافرد، یزد: اندیشمندان یزد، 1397، رقعی، 964 ص.

گردآمدۀ چندین دفتر از سروده‌های این سخنور زرتشتی یزدی که پیش‌تر به نام‌های همای نور، همای سعادت و .... چاپ‌شده بود.

*راز ماندگار: شهریار هیربد، یزد: اندیشمندان یزد.

این کتاب بنا به دلایلی در یزد چاپ نشد و به نام خاطرات رستم شاپور مهر از سوی نشر پاپلی مشهد چاپ شد.

* راهنمای مسافرت ایران: رستم خره‌گات، بمبئی، بی‌تا، 1935 م، 387 ص، مصوّر، نگاره، نقشه.

|Kheregat' Rustam: Atounist gurde to Iran, Bombay: G,cluridge& co. Lted.1935, 387p.

نویسنده که خود نیز از زرتشتیان بوده، همراه با گزازش ره سپاری خود به یزد، نوشتارهای خوبی دربارۀ زرتشتی‌های یزد دارد. [فهرست توصیفی سفرنامه‌های انگلیسی موجود در کتابخانۀ ملی: محمّد تقی پوراحمد جکتاجی، تهران: کتابخانۀ ملّی ایران، 1355، ص 100].

* رباعیّات خاضع: اردشیر خاضع، بمبئی، بی‌تا، 64 ص.

گزیده‌ای از رباعیّات اردشیر خاضع اله آبادی. از مردم زارچ یزد.

* روند تحوّل اجتماعی، اقتصادی زرتشتیان یزد در عصر قاجار: علی‌اکبر تشکّری بافقی، طرح پژوهشی دانشگاه یزد، 1385، رحلی، 150 ص.

این پژوهش، روند اجتماعی اقتصادی زرتشتیان یزد را در دو برش: از سقوط صفویه تا مشروطیّت و از مشروطیّت تا پهلوی یکم را بررسی کرده است.

*زرتشتیان: کتایون مزداپور، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1382، رقعی، 120 ص، مصوّر، نمونه.

از رشته کتاب‌های «از ایران چه می‌دانم؟34» در این کتاب، خانم دکتر مزداپور یزدی، کوشش نموده کوتاه و چکیده‌وار به جستارهایی چون: تحوّلات کیش زرتشتی، ادبیّات زرتشتی در قرن سوم، ارتباط با پارسیان هند، مشارکت در خدمات اجتماعی، گردهمایی ها، انجمن‌ها، پیشه‌ها، باورها، زیارتگاه‌ها، نیایش‌ها و جشن‌های زرتشتیان ایران بپردازد که نشان زرتشتی‌های یزد هم در آن نمودار است.

*زرت‍ش‍ت‍ی‍ان‌ ای‍ران‌ (1) ب‍ه‌ک‍وش‍ش:‌ ک‍س‍را وف‍اداری‌؛ ع‍ک‍س‌ه‍ای‍ی‌ از داری‍وش‌ اف‍س‍ر ک‍ش‍م‍ی‍ری‌... [و دی‍گ‍ران‌]، تهران: ماه ریز، 1381، 95 ص، مصوّر، رنگی.

نگاره‌‌هایی از زرتشتیان ایران و یزد.

*زرتشتیان ایران: بر اساس سرشماری ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ ش: هارون وهومن، تهران:بهینه فراگیر‏‫، ۱۳۸۸، 432 ص.(فیپا)// برلین: نشر گردون، 1391، 168 ص.

آماری از زرتشتیان ایران از نخستین سرشماری تا سال 1385.

*زرتشتیان ایران پس از اسلام: کتایون نمیرانیان، کرمان: مرکز کرمان شناسی، 1386، 560 ص، مصوّر، نمونه، جدول.

این کتاب در اصل پایان‌نامۀ نویسنده در دورۀ دکتری دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران به سال 1381 ش بوده است.

* زرتشتیان، باورها و آداب دینی آن‌ها: مری بویس، ترجمه: عسکر بهرامی، تهران: ققنوس، چاپ پنجم، 1383، وزیری، 288 ص.

نویسنده در 14 بهره به سیر آیین‌ها و سنّت های این تبار کهن می‌پردازد.

*زندگی‌نامۀ دکتر اسفندیار یگانگی، ش‍م‍ع‍ی‌ ک‍ه‌ ه‍رگ‍ز خ‍ام‍وش‌ ن‍خ‍واه‍د ش‍د: [سید کاظم حسینی داور]، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا [1352]، وزیری، 160 ص، مصوّر.

این کتاب دربردارندۀ زندگی‌نامۀ دکتر یگانگی (1287-1351 ش)، اقتصاددان نامور یزدی به همراه پیام‌ها، یادبوده‌ها و سروده‌هایی در سوگ اوست که هم‌زمان با یکمین سالگرد درگذشت وی چاپ‌شده است. او کارهای بسیار بزرگی به برنامه‌‌های صنعتی و آبی کشور کرده است. وی چهار دوره نمایندۀ زرتشتیان در مجلس شورای ملی بوده است. نیز بنیان‌گذار برخی بنگاه‌های نیکوکاری و پزشکی که یکی از آن‌ها بزرگ‌ترین کتابخانۀ زرتشتیان ایران به نام یگانگی است.

* زیارت: اکبر طاهرنژاد، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد معماری دانشگاه شهید بهشتی، استاد راهنما: دکتر محمود رازجویان و دکتر هادی ندیمی، 1378، رحلی، 500 ص.

برداشتی فلسفی از معماری کهن ایرانی و برون‌آوری فلسفی، هنری و فرهنگی از شیوۀ ایرانی در دوران گذشته بر پایۀ بنیان‌های اصیل ایرانی. پایان‌نامه به عرفان از دیدگاه معماران می‌پردازد. بنیان این پژوهش بر زیارتگاه چک‌چک یزد است.

*ساکنان کهن یزد: احمدعلی سلیمی ندوشن، یزد: واحد تحقیقات صداوسیمای مرکز یزد، 1381، رحلی، 113+ 15 ص، مصوّر.

این پژوهش برای واحد پژوهش‌ها انجام‌شده و دارای بهره‌هایی چون: زرتشتیان یزد؛ سال و زبان و نماز؛ آتش در کیش زرتشت؛ خدمات؛ جشن‌های ماهانه؛ زیارتگاه‌ها؛ گاهنبار؛ آیین زناشویی؛ و آیین خاک‌سپاری است.

*سالنامۀ آموزشگاه‌های مارکار و دبستان‎‌های تابعه در یزد، یزد: دبیرستان مارکار، 1317، رقعی، 116 ص، مصوّر.

هموندان انجمن زرتشتیان ایران بمبئی با انگیزۀ بازتاب تاریخچۀ دبیرستان مارکار به گزارش تلاش‌‌های بنگاه‌های مارکار همراه با بیان پیشینۀ بناهای نیک پشوتن جی دوسابایی مارکار (زرتشتی نامور ایرانی‌تبار ساکن هند) در یزد از سال 1301 تا 1313 ش پرداخته و روشن نموده که با تلاش و کوشش این بزرگ‌مرد چه اندازه دبستان، دبیرستان، پرورشگاه و پذیرشگاه در استان یزد ساخته‌شده است و همۀ آن‌ها مانند ساعت و میدان مارکار هنوز هم برپا و سودرسان هستند. این سالنامه تنها یک شماره چاپ شد.